Halide Edip Adıvar ve feminist yazın

Abstract

ÖZET Kendisinden önceki Fatma Aliye Hanım ve Emine Semiye Hanım gibi kadın yazarların varlığına rağmen ilk kadın romancımız olarak kabul edilen Halide Edib-Adıvar, Türk modernizminde ve feminizminde önemli bir kişi olagelmiştir. Halide Edib, Kurtuluş Savaşı'nda etkin rol almış, Türk kadınını yurt içinde ve dışında temsil etmiştir. Halide Edib'in Türk feminizminin öncüsü ve sözcüsü olarak kabul edilmesi onun feminist bir romancı olarak algılanmasına ve tanınmasına neden olmuştur. Bu tezde Halide Edib-Adıvar'ın feminist yazınla ilişkisi irdelenmiş, romanlarındaki kadın karakterlerin kurgulanışı ve kadın deneyimlerinin yansıtılma yöntemleri sorgulanmıştır. Yazarın romanları incelendiğinde, onun kadınlığı kurgulama yöntemlerinin ataerkil yazın geleneğinin kadın temsiliyle uyum içinde olduğu gözlenir. Erken dönem yapıtlarında kadın ve erkeklerin ataerkil toplum içindeki yerleşik rolleri sorgulanmaz, yeniden üretilir. Halide Edib, asıl kadın karakterlerini güçlü, etkin aydınlar olarak yüceltir ve bu yüceltmeyi sağlamak için onların `öteki`lerini edilgen, cahil ve hep kendinden veren kişiler olarak çizer, `öteki kadınlar`, Seviyye Talip ve Handan'da olduğu gibi eril bakış açısını yansıtan anlatıcılar tarafından eleştirilir ve aşağılanırlar, ilk dönem yapıtlarındaki `melek` ve/ya da `canavar` kadın imgeleri Ateşten Gömlek ve Tatarcıkta yerlerini `yoldaş` kadın imgesine bırakır. Halide Edib, kadınların erkek egemen toplumdaki varoluş şartlarını belirlerken onları kadınlıklarından arındırarak `erkekleştirmiştir`. Erkekleştirilen kadın, toplumsal yaşamda erkek için tehlike oluşturmaz; onunla omuz omuza vatanın kurtuluşu ve medenîleştirilmesi için savaşılabilir. Halide Edib, bu romanlarında da Kemalist feminizmin söylemini yeniden üretmiş olur. Bu tezde incelenen Handan, Ateşten Gömlek ve Tatarcık romanları bağlamında Halide Edib-Adıvar'ın ataerkil söylemi yeniden üretme süreci irdelenmiş, yüceltilen Handan, Ayşe ve Lâle'nin `kadınlıklarının içinin boşaltıldığı, ve `kadınsılık`ın yerine `erkeksilik/erkek gibilik` ile içlerinin doldurulmaya çalışıldığı sonucuna varılmıştır. anahtar sözcükler: kadın karakterlerin kurgulanışı, ataerkil yazın geleneği, `kadınlık`m içinin boşaltılması, Kemalist feminizm iü îd tOksekAğritİm otom?

ABSTRACT Halide Edib-Adıvar and Feminist Literature Halide Edib-Adıvar, who is acknowledged to be the first woman novelist of Turkey although she has Fatma Aliye and Emine Semiye as her predecessors, is accepted to be an important figure in Turkish feminism and modernism. It should be admitted that she has played an important role in the War of Turkish Emancipation and represented Turkish womanhood in Turkey and abroad. The fact that she is recognized as a leader of and a spokeswoman for Turkish feminism resulted in the acceptance of her being a feminist novelist. However, a close reexamination of her fiction shows that her strategies of constructing femininity and womanhood are in harmony with the patriarchal modes of literary representation. The well-established roles of women and men in patriarchal societies are recreated instead of being challenged in her early work. In order to idealize her woman characters as powerful, active intellectuals, she creates their opposites as passive, ignorant, and self-sacrificing figures who are continually looked down on and criticized by the male point of view of the narrator in such works as Seviyye Talip and Handan. The images of women as `angels` and/or `monsters` in Halide Edib's early work is replaced by the images of women as `comrades` in The Shirt of Flame and Tatarcık. While determining the conditions of women's existence in the male-dominated society she deprives them of their womanhood and femininity, and presents them as man-like. Thus, women do not pose a threat to men sexually. Halide Edib-Adıvar's recreation of the phallocratic representation of women in her three novels, Handan, The Shirt of Flame and Tatarcık, is examined in this thesis and the conclusion reached is that the femininity/womanhood of the idealized female characters Handan, Ayşe and Lâle, is underrepresented. keywords: Turkish feminism, patriarchy, literary representation, femininity IV