Dervishes in early Ottoman society and politics: A study of velayetnames as a source for history

Abstract

ÖZET Erken Dönem Osmanlı Toplum ve Siyasetinde Dervişler: Velayetnamelerin Tarih Kaynağı Olarak Kullanılması Üzerine bir Çalışma Rıza Yıldırım Tarih Bölümü Tez Yöneticisi: Oktay Özel Eylül 2001 Bu çalışma genel olarak on dördüncü yüzyıl uç kültürü çerçevesinde dervişlerin erken dönem Osmanlı toplum ve siyasetindeki rolünü tekrardan gözden geçirmeyi amaçlamaktadır. Tez genelde halk İslammın cemaatdışı doğası ve özelde Anadoludaki dervişlerin cemaatdışı inanç ve uygulamalarına bilhassa vurguda bulunarak uç toplumunun sosyal ve dini yapısına temas etmektedir. Bu çerçevede, dervişlerin Osmanlı devletinin kuruluş yıllarındaki sosyo-politik gelişmelerde oynadığı rol asıl olarak ondördüncü yüzyıl evliya menakıbnamelerine dayanarak ve bunlardaki bilgilerin erken dönem kronikleri ve diğer çağdaş veya yakın çağdaş kaynaklarla karşılaştırılması suretiyle incelenmiştir. İki velayetnamenin, Seyyit Ali Sultan (Kızıldeli) ve Abdal Musa Velayetnameleri, incelenmesi şu gerçeği ortaya çıkarıyor: Bu tür kaynaklarda Osmanlı ucundaki dervişler genel olarak İslami kutsal savaş konsepti içinde gazi-dervişler veya savaşçı dervişler olarak gösterilmektedir. Dervişlerin bu kaynaklarda kutsal savaşçılar olarak anlatılması tarihsel gerçeklere işaret etsin veya etmesin kesin olan bir nokta varki, dervişler uçlarda erken dönem Osmanlıların askeri faaliyetlerinde fazlasıyla yer almışlardı. Elimizdeki bu tür kaynaklarda açık olan bir husus daha var: dervişler özellikle Anadolunun göçebe karakterli Müslüman Türk toplumu içinde etkin birer din yayıcısı ve temsilcisi olarak Osmanlı gücünün özellikle kırsal alanlarda meşrulaştırılması husususnda önemli roller oynadılar. Bunlara ek olarak dervişlerin yeni fethedilen topraklardaki kolonizatör rolleri de kullanılan kaynaklaca bir kere daha vurgulanmıştır. Sonuç olarak, bu çalışmada, dervişler ve erken Osmanlıların aslında karşılıklı çıkara dayanan ve tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin güçlerini tanıdığı ve bundan fayda sağladığı karmaşık bir ilişkinin tarafları olduğu ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Derviş, Velayetname, Sufı Tarikatler, Heterodox İslam, Abdal Musa, Seyyit Ali Sultan, Kızıldeli, Alevi, Bektaşi. iv

ABSTRACT Dervishes in Early Ottoman Society and Politics: A Study of Velayetnames as a Source for History Rıza Yıldırım Department of History Supervisor: Oktay Özel September 2001 The study aims in general to reconsider the role of dervishes in early Ottoman society and politics within the framework of the march culture during the fourteenth century. It deals with the socio-religious conditions of the marches and with special emphasis of the non-orthodox nature of the folk-Islam in general and of the beliefs and practices of the dervishes in Anatolia in particular. The role of the dervishes in the socio-political developments of the formative period of the Ottoman state is studied in this context mainly through the hagiographic literature or velayetnames I menakibnames of the fifteenth century in comparison with the earliest chronicles as well as other contemporary or near-contemporary sources. The examination of two velayetnames, Velayetname of Seyyit Ali Sultan (Kızıldeli) and of Abdal Musa, reveals the fact that the dervishes of the Ottoman marches are generally portrayed in such sources as ghazi dervishes or warrior dervishes sometimes within the Islamic concept of Holy War. Whether or not this portrayal of dervishes as `Holy warrior` corresponds to the historical reality, it is clear that the dervishes of the period were indeed very much involved in the early Ottoman military activities in the marches. It is also clear from the sources that they played a significant role in legitimizing the Ottoman power among the Turko-Muslim population of Anatolia, mostly nomadic in character, through an effective preaching activity. In addition, their role as colonizer in the newly conquered lands is once more confirmed by the sources used in this study. As a conclusion, the study points out that the dervishes and the early Ottomans appear to be the sides of a complex relationship of a story of mutual interest, both recognizing the power of each other and benefiting from it. Keywords: Dervish, Velayetname, Sufi Orders, Heterodox Islam, Abdal Musa, Seyyit Ali Sultan, Kızıldeli, Alawi, Bektashi. in