Manisa-Marmara Gölü fitoplanktonu üzerinde bir araştırma

Abstract

IPt t al va nieal yönden zengindir ve sucul bitkiler kıyılarda yer yar geniş vegetasyon kuşakları oluştururlar. Bazı araştırıcılar tarafından ideal bir Sazan golü olarak tanımlanan (HOÇSUCU, 1979i ALPBAZ, HOŞSOCU» JL980) bu göl yukarıda açıklanan özellik leriyle v® 1 car suyunda 4000-10000 fitoplankton ihtiva etme siyle biyolojik yönden Eutrof (verimli) karakterde bir göldür* Yılda 250-300 ton Sasan balığı (Çyprimıs carpio L.)t 20 ton Yı lan balığı (Aaguilla aaguilla L.) ve 13 ton fiudak (Lucioperea lu.0 lop arca L ? ) ' m gölden avlanılması görüşlerimizi dektekleyen ön ami i bir istatistik veridir* 6- ÖZET Batı Anadolu'da Salihli yakınlarında bulunan Marmara golü danamdan yüksekliği 79 m, yüzölçümü 65 Km2, derinliği 3-9 m olan doğal bir alüvyon baraj gölü olup eutrof karakterdedir. Bu araştırmanın konusunu teşkil eden fitoplanktonlar 1976- 1979 yılları arasında değişik kepçeler ve hidroloji şişeleri kullanılarak toplanmış 9 laboratuarda nitel ve nicel yönden incelenerek değerlendirilmiştir. Marmara gölünde saptanan fitoplanktonlar Cyanophytaf, Egulenophyta, Chlorophyta, Pyrrophyta ve Chrysophyta gruplarına bağlı 88 cins içinde bulunan 295 tür ve variyeteden oluşur. Yapılan araştırmada ilk kes gölümüzde saptanan aşağıdaki 4 Alg bilim için yeni olup tarafınızca tanımlanmış ve isimlendirilmiştir. Bu tür ve variyeteler Yeşil Alg'lerden Ankyra paradoxioides S. CİRİK (Şekil 24:1), Schroedaria setigera Lemm. var.anatolica nov. var. (şekil 23: 4-7), Pteromonas limnetica Horto. var. cordiformis nov. var. (Şekil 22: 6-8) ve Golenkiniopsis maxima (Tiffany, Ahlsrom) nov. com. var. granulata nov. var. (Şekil 28: 11)'dır, Ayrıca 230 tür ve variyete Türkiye mikroskopik Alg florası için yenidir. Goldeki türlerin büyük bir kısmı coğrafik dağılışları yönünden kozmopolittir. Bu sıcaklığının fazıla olması nedeniyle de - Oscillatoria granulata Gardner, O.artculata Gardner, Ohamelii Fremy gibi tropik kökenli türlere sık olarak rastlanır» udide bulduğumuz Oscillatoria ionica Skuja ise endemik bir tür-103 dür. Alg gruplarının mevsimsel belirişinde Chlorophy- c e a e'nin genel olarak baskınlığı görülürse de mevsimlere ve istasyonlara göre farklılaşmalar vardır (Şekil: 34). Ağustos ayında Chlorophyceae çok baskındır. Ekim ayında ise Chlorophyceae'nin yanı sıra Cyanophyceae, Dinophyceae, Euglenophyceae grupları görülür. Şubat ayında baskın grup E u g l e n o p h y c e a'dir. Nisan ayında genel olarak Chlorophyceae baskın ise de kanal ağzında (7 No.lu ist) B a c i l l a riophye ea e'nin bulunma oranı daha fazladır. Bu ayda Chlorophyceae ve Bacillariophyceae'den başka E u g 1 e n o - p h y c e a e grubuna da rastlanır. Genel olarak yüzey sularında Şubat ayında göldeki biktisel planktonların çeşidi ve miktarı çok düşmüş (1 cm3 de 600 birey), Nisan ayında çoğalmaya başlamış (1 cm3 de max.4120 birey) Ağustos ayında en yüksek sayılara ulaşmış (1 cm3 de max 10323 birey) Ağustosa oranla Ekim ayında ise tekrar düşmüştür (1 cm3 de max 7500) Marmara gölü her mevsimde diversite yönünden homojendir. İstasyonlar arasında görülen bu benzerliğe karşın mevsimler arasında diversite indisinin farklı olduğu saptanmıştır. (Tablo 11). Bu indis Ağustos ayında düşük ( 0,30), Ekim (2,70) ve Nisan ayında (4,06 ) yüksektir. Tablo-11 'deki değerlerden ve gözlemlerimizden Alg topluluklarının Ağustos ayında genç, dinamiklerinin yüksek ve birey sayısının fazla, Ekim ve Nisan ayında ise bu toplulukların olgun, dinamiklerinin zayıf, birey sayışının daha az olduğu ve türler arasında belirli birkaç türün baskın olmadığı sonucu çıkartılabilir. Yılın farklı mevsimlerinde en çok görülen türler şöyle sıralanabilir: Nisan ayında Navieula sp, Padiastrum clathratum (Schr.) Lamm., Colacium vesiculosus Ehr., Sphaerocystis schroeteri Chod.,Cocystis lacustris Chod., Ağustos ayında Mougeotia sp., Phacotus landneri Chod,, Carteria peterhofiensis Kiss., Dictyoaphaerium pulchellum Woot, Manctonema lauterbornii Schm.;.Ekim ayında Oscillatoria türleri, Peridiniopsis cunnigtonii Lemm. fo. remotum Lefevre, Planctonema lauterbornii Sch., Sce-nedesmus flexuosus (Lemm) Asth.; Euglene türleri, Phacus tortus (Lemm) Skv., Colacium. vesieulosus Ehr, Lepocınclis, salina Fritsch, Pandorina.. morum (Müller) Bory; Şubat ayında ise Euglena ve Piatome türleri Aphinpzpmenon flos-aquae (L.) Rales, Botryococcus braunil Kütz, Sphaereocystis schroeteri Chod.; Gölde devamlı bulunan türler olarak da Pediastrum clathratum (Schr.) Lemm., Pediastrum dublex Meyen, Endorina elegans Ehr., Şcenedesmus flexuosus (Lemm.) Asth., Planktospharia gelatinosa G.M.Smith, Botryococcus, braunii Kütz., Sphaeriopsis schroeteri Chod., Aphanizpmenon, flos-aquae (L.) Rales, Melosira varians C. A.A.g., Navicula ve Cocystis türleri saptanmıştır. Marmara rolündeki Alg türleri yıllara göre Önemli değişimler göstermemiştir. Bulunan tür ve variyetelerin hemen hepsine araştırma peryodunda her yıl rastlanılmıştır, yalnızca Carteria peterhofiensis Kiss., Planktospharia gelatinosa G.M.Smith ve Ankyra paradoxioides S. Cirik türlerine 1976 yılında hiç rastlanılmamıştır. Aynı yıl Paradoxia multiseta Svir ve Raphidiopsis Mediterranea Skuja türlerinin çok az, görüldüğü tesbit edilmiştir. Fitoplanktonların yüzeyden dibe doğru dağılımında göl derinliğinin fazla olmamasından dolayı çok önemli farklılıklar görülmemiştir. Yüzey suyu sıcaklığı en soğuk kış aylarında 6-7 0°, yazın 22,5-24 C° olan Marmara gölü Monotermik bir göl olup sıcak göller sınıfına girer. Fitoplanktonca zengin olan gölde berraklık azdır, görünürlük ortalama 40 cm dir. Budaki erimiş oksijen yazın min. 6 mg/lt, kışın max, 14 mg/lt dir. PH'ı 6,8-9 arasında değişen göl suyu, fazla tuzlu olmayıp, orta sertlikte (18,5Fº) ve içme suyu olabilecek niteliktedir. Bu araştırmayı yöneten ve değerli yardımlarıyla beni destekleyen Sayın Hocam Prof. Dr. Necmettin Zeybek'e laboratuarının her türlü olanaklarından yararlanma fırsatı veren Sayın Hocam Doç. Dr. Hüseyin GÜNER'e, derin bilgisi, eşsiz fikirleri ile araştırmalarımı yönlendiren, Fitoplanktonların tayinlerinde ve tanımlarında yardımcı olan, yanında büyük bir misafirperverlik bulduğum Sayın Hocam Prof. Pierre BOURRELLY'E, araştır-ma gölünün makroflorasını oluşturan sucul bitkilerin tayinle rinde yardımlarını gördüğüm Sayın Prof. Dr. J.J. SIMONS'a teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca, her zaman yakınlık ve dostluk gördüğüm Ege Üniversitesi Fen Fakültesi, Sistematik Botanik Kürsüsündeki ve Paris VI. Üniversitesi, Tabiat Tarihi Müzesi, Kripto gamlar laboratuarındaki araştırıcı ve teknisyenlere, suyun fiziksel ve kimyasal özelliklerini tayinde yardımlarını gördüğüm İzmir Devlet Su İşleri ve Su Ürünleri Bölge Başmüdürlüğündeki araştırıcılara, Göl çalışmasında her zaman yardımcı olan Gölmarmara Balıkçılık Kooperatifine, doktora bursu aldığım Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumuna ve tezi özenle yazan sayın Zehra Taneli'ye teşekkür ederim.

176 7- RESUME Le lac de Marmara, pres de Salihli dans I'Anatolie Occidentale 79 m. Altitude, 65 Km2 superficie 3-9m. Profondeur, qui est un lac d'alluvion de,a un caractere eutrophe. Le phtoplancton constituant le sujet de cette recherche, recoltes entre les annees 1976-1979 en untilisant de differents filets et des bouteilles hydrologiques a ete etudie des points de veu qualitatif et quantitatif. Le phytoplancton faisant partie des groupes Cyanohyta, Euglenopphyta, Chlorophyta, Pyrrophyta et Chrysophyta qui est trouve dans le lac de Marmara, est constitue des 295 especes et varietes de 88 genres. 4 Algues citees ci-dessous et trouvees dans le lac de Marmara au cours de ce travail ont ete determiniees et definies de Notre part. Celles-ci sont de nouvelles especes et varietes pour la science et elles font partie des algues Vertes: Ankyra paradoxioides S CİRİK (Figure 24:1) Schroedaria setigers Lemm var. Anatolica nov. var. (Figure 23:4-7) Pteromonas limmetica Horto var. Cordiformis nov. var. (Figure 22:6-9) et Golenkiniopsis maxima (Tiffany, Ahlstrom) nov. com. var. Granulata nov. var. (Figure 28:11) En ontre 230 especes et varites sont novvelles pour la flore d'Algues microscopques de Turquie. Du point de vue de le repartition georaphique, une grande partie des especes de ce lac est cosmopolite. Grace a la forte temperature de l'eau, on rencontre souvent des especes a l'origine tropique comme Oscillatoria granulata Gardner O. articulata Garner, O. hamelii Fremy. Oscillatoria ionica Skuja que nous avons trouve dans ce lac est une espese endemique.177 Dans l'apparition saisonniere des groupes d'algues, meme sı on voit general la domination de Chlorophyceae, ilya cependant des differantiations selon les saisons et les stations (Figure 34). Au mois d'aoute Chlorophyceae est tres dominate. Au mois d'octobre a cote de Chlorophyceae on voit les groupes de Cyanophyceae, Dinophyceae, Euglenophyceae. Au mois fevrier le grope dominant est Euglenephyceae. Au mois d'avril, en general bien gue Chlorophyceae soit dominat, le pourcentage de Bacillariophyceae a l' embouchhure du canal (Station No 7) est davantage. Dans ce mois-ci on rencontre le groupe Euglenophyceae outre Chlorophyceae et Bacillariophyceae. En generel dans les eaux superficielles du lac la diversite et la quantito du phytoplancton ont ete diminuees (Ootaxons dans 1 cm3) au mois de fevrier. Au mois d'avril elles ont commence a augmenter (Max. 4120 taxons dans 1 cm3). Au mois d'aout elles etteignent les nombers les plus eleves (Max.10323 taxons dans 1 cm3). Au mois d'octobre par rapport au chiffre du mois d'aout la diversite et la quantite du phytoplancton ont diminue de nouveau (Max 7500 taxons dans 1 cm3). Du point de vue de la diversite le lac de Marmara ost homogene dans toutes les saisons. Malgre ce ressembleement constate selon les stations, on a trouve que l'indice de diversite est differant selon les saisons (Tableau 11). Cet indice faible (0,30) au mois d'aout, eleve aux mois d'octobre (2,70) et d'avril (4,06). Si on examine les valeurs du Tableau 11 et nos observations on resulte que, au mois d'aoute les pouplement d' algues sont jeuns, leurs dynamiques sont fortes et le nombre des taxons est eleve et que178 aux mois d'octobre et d'avril ces peuplements sont murs, leur dynamiques sont faibles et le nombre des taxons est plus bas. On resulte egalement que quelques especes determinees parmi le total ne sont pas domanintes. On peut compter les especes que l'on voit dans les diverses saisons de l'annee comme suit: en avril, Navicula., Pedastrum clathratum (Schr) Lemm., Colacium vesiculosus Ehr., Sphasrocystis schrosteri Chod., Oocystis lacustris Chod., en aout, Mougetea sp.,Phacotus lendneri Chod., Carteria peterhofensis Kiss., Dictyosphaerium pulchellum Woot, Plonctonema lauterbornii schm., en octobre, especes d' Oscillatoria, Peridiniopsis cunigtonii Lemm. fo. Remotum Lefevre. Planctonema lauterbornii Sch., scenedesmum flexuosus (Lemm.) ast., especes D'Euglena, Ehacus tortus (Lemm) Skv., Clolacium yasiculosus Ehr., Lepocinolis salina Fritsch, Pandorina morum (Müler) Broy, en fevrier, especes d'Euglena et de Diatome,Aphinozomenon flosaquae (I.) Rales, Botryococcus branii Kütz., Sphaereocystis schroeteri Chod; especes se trouvant continuellemont dans le lac. Pediastrum clathratum (Schr.) Lemm P.dublex Meyen, Eudorina elegans Ehr., Scenedesmus flexuosus (Lemm.) Asth., Planktospharia gelatinosa G.M.Smith, Botryococcus branuii Kütz., Sphaeriopsis schrosteri Chod., Aphanizomenon flos-aquae (I.) Ralles, Melosira varians C.A.Ag., especes de Navicula et Oocystis. Les especes d'algues du lac de Marmara n'ont pas ete montrees d'importantens variations au cours des annees. On a rencontre chaque annee presque l'ensemle des especes et varietes trouvees dans le lac pendant la periode de cette recherche, a l'exoeption des espaces de Carteria peterhofiensis Kiss., Planktospharia gelatinosa G.M.Smith Ankyra paradoxiodes179 en 1976 Dans la meme anne on a constate que les especes de Paradoxa multiseta Svir et de Raphidiopsis mediterranea Skuja existent tres peu. Dans la repartition verticale du phytoplancton on n'a pas pu constate de tres importantes differantiations a cause d' une faible profondeur. Le lac de Marmara e tatnt un lac monothermqeu dont la temperature des eaux superficielles est 6-7 ºC en hiver, 22,5-24ºC en ete, peut se classifier parmi les laes tropicaus. L'apparition du lac, riche en phyteplancton, ont peu. Elle est en moyenne 40 cm. L'oxygene dissous est min. 6 mg/lt. en ete, ete max. 14 mg/lt en hiyer. Les eaux du lac, dont lepii se varie entre 6,8-9, n'etant pas tres salees, ont la durete moyenne (18,5ºF) et un caractere des eaux potables.