Tekstil boyamacılığında atık flottede boyama imkanları üzerine araştırma

Abstract

-152- 7. ÖZET Duran banyoda boyamada, boyama işlemi bittikten sonra, artık bo ya flottesi kanala atılmamakta ve alxnan boya flottesi örneği ana liz edilmektedir. Analizler sonucu banyoda kalan boyarmadde ve kimya sal maddeler saptanmaktadır, Daha sonra gerekli su, boyarmadde, kim yasal madde ilaveleri yapılarak, aynı banyoda tekrar boyama yapılmak tadır. Atık boya f lottesinde kalan boyarmadde miktarı dünyada yalnızca spektralfotometre ile saptanmaktadır. Fakat, Türkiye'de spektralfo- tometre imal edilmemektedir ve büyük işletmelerin çoğunda bile bu lunmamaktadır. Bu nedenlerle, araştırmada ülkemiz koşullarına uygun kolay ve hassas bir metod kullanılmıştır. Hiç bir yatırım maliyeti gerektirmeden uygulanabilecek bu metod; spektralfotometre metoduna yakın sonuçlar vermiştir. Atık boya f lottesindeki kimyasal maddele rin miktarı kantitatif analizler ya da formüllerle hesaplama metod- larıyla saptanabilmektedir. Diğer yandan; kimyasal maddelerin bir kıs minin tekstil materyallerine affinitesi olmadığı için ilave edilecek kimyasal madde miktarı eksilen flotte hacmine bağlıdır. Pamuk, yün,poliamid ve poliester malzemelerin atık boya f lotte sinde boyanmasında aşağıdaki boyarmaddeler kullanılmıştır: Pamuklu malzeme için; 1) Substantif boyarmaddeler, 2) İnkişaf boyarmaddeler!, 3) Küp boyarmaddeler!, 4) Kükürt boyarmaddeler!. Yünlü Malzeme İçin; 1) Asit boyarmaddeler!, 2) 1:2 Metal kompleks boyarmaddeler!, 3) Kromlama boyarmaddeler!. Poliamid malzeme için; 1) Asit bomarmaddeleri, 2) 1:2 metal kompleks boyarmaddeler!, 3) Dispersiyon boyarmaddeleri. Poliester malzeme için; 1) Dispersiyon boyarmaddeleri: Çalışmamızda aynı boya banyosunda beş ya da on adım boyama yapıl mıştır. Yapılan duran banyoda boyama örnekleri incelendiğinde, her--153 r hangi bir renk farklılığı görülmeyip, renk sürtünme ve renk yıkama haslıkları bakımından hiçbir olumsuzlukla karşılaşılmamıştır. Atık boya flottesinde yapılan boyamalarda elde edilen boyarmadde, kimyasal madde, enerji ve. su tasarrufları şöyle özetlenebilir: a) Boyarmadde tasarrufu: Boyarmaddelerin cinsine göre % 0-60 ara sında değişmektedir. Özellikle pamuk boyamacılığmda, banyoda kalan boyarmadde miktarı oldukça fazladır, ülkemizde tüketilen boyarmadde- nin 2/3* ünden fazlası yurt dışından ithal edilmektedir. Bu nedenle, yapılan boyarmadde tasarrufu aynı oranda döviz tasarrufunu ifade etmektedir. b) Enerji tasarrufu: Atık boya flottesinde boyamada yapılan ener ji tasarrufu % 21-58 arasındadır, Türkiye'de enerji pahalıdır ve enerjinin bir kısmı yurt dışından ithal edilmektedir. Bu nedenle, duran banyoda boyamada yapılan enerji tasarrufu işletme ve ülke ekonomimiz açısından önemlidir. c) Kimyasal madde tasarrufu: Kimyasal maddelerin banyoda kalış miktarları, % 20-90 arasında değişmektedir. Kullanılan kimyasal mad denin fiyatına göre yapılan tasarruflar çok değişmektedir. d) Su/atık su tasarrufu: Duran banyoda boyama ile, normal boyama da kullanılan suyun % 89-91'i tasarruf edilmektedir. Ülkemizde su ucuz olduğu ve atık arıtma maliyeti olmadığı için elde edilen tasarrufun parasal değeri Avrupa ve Amerika 'daki kadar büyük değildir. `Duran banyoda boyama`da yapılan tasarruflar oldukça büyük ve çok yönlüdür.` Duran banyoda boyama`nm yaygınlaşması ülkemiz ve işlet meler için önemli faydalar sağlayacaktır. İşletmeler boyama maliyeti ni, düşürüp, rekabet güçlerini arttıracaklardır. Duran banyoda boya ma ülkemiz içinse; döviz sıkıntısı, enerji darboğazı, gittikçe azalan su kaynakları ve çevre kirliliği açısından zorunluluk arzetmektedir.

-154- 8. SUMMARY In the process of dyebath reuse, the exhausted dyebath liquor is not discharged at the end of each dyebath cycle and a sample from the dyebath is analyzed to determine the quantity of the chemical agents and the dyestuffs remaining in the dyebath. After replenishing the exhausted dyebath with the required dyestuffs, chemicals and water, the next batch of material is entered into the hot dyebath and dyeing process is repeated. The quantity of the residual dyestuffs in the dyebath can only be determined by means of a spectrophotometer. But spectrophometers are not manufactured in Turkey and do not exist even at the big textile mills. For these reasons, an easy and precise method which is suitable under the conditions of our country has been used in this work. This method which brings no additional investment cost has been used in this work. This method which brings no additional investment cost has given approximately the same results as those obtained with the spectrophotemeter method. The amounts of chemicals in the residual dyebath can be determined by quantitative analyses and by methods of calculation using given formulas. On the other hand, since a portion of the chemicals has no affinity to textile materials, the amounts of the additional chemicals depend on the reduced bath volume. Cotton, wool, poly amide and polyester materials have been dyed in dyebath reuse with the following dyestuffs: For cotton material; 1. Substantive dyestuffs, 2. Naphthol dyestuffs, 3. Indanthren dyestuffs, 4. Sulphur dyestuffs. For wool material; 1. Acid dyestufss, 2. 1:2 Metal Complex dyestuffs, 3. Chrome dyestuffs. For polyamide material; 1. Acid dyestuffs, 2. 1:2 Metal complex dyestuffs, 3. Disperse dyestuffs.-.155- For polyester material; 1. Disperse dyestuffs. In our trials five or ten cycles have been applied in the same dyebath. As observed from the dyeing samples, no problem has arisen as to the colour differences. Additionally colour fastness to crocking and colour fastness to washing have not decreased. Savings from dyebath reuse can be summarised as follows: a) Savings from dyestuffs: Depending on the type of the dyestuffs, the savings vary in the ranges of 0-60 %. Especially in cotton dyeing the amount of the residual in the dyebath is fairly high. About two third or more of the total dyestuffs consumed in our country is imported. The savings from dyestuffs mean savings from foreign currencies at the same rate. b) Savings from energy: The energy savings made by using residual dyebath are approximately 21-58 %. Some of the energy consumed in Turkey is supplied from the neighbouring countries and it is highly expensive for the mills. For these reasons, energy savings are of atmost importance as regards Turkey's economy and the production costs. c) Savings from chemicals: The amounts of the residual chemicals in the dyebath vary from 20% to 90 %. The cost savings from chemicals depend on their respective costs. d) Savings from water/waste water: By applying the process of dyebath reuse we can save 85%. to 91 % of the waters-consumed in convensional dyeing process Because the cost of water is low and there is no cleaning cost of waste water savings to be obtained in this way do not have any great importance as do in Europe and in the U.S.A. The savings which can be obtained by using the method of dyebath reuse are numerous and diversified. The spread of this method will bring great advantage in decreasing the production costs and will increase the competitiveness of the firms. And also the method of dyebath reuse will help us to overcome some problems such as the difficulties in foreign payments, pollution, of supplying energy and of its cost, decreasing water sources etc.