Denizli ili Acıpayam ilçesi civarındaki tarım yapılan bazı toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleri ile yapay yağmurlama koşulları altında elde edilen yüzey akış ve toprak kaybı arasındaki ilişkiler

Abstract

- 75 - ÖZET Bu araştırma, Acıpayam ilçesi civarında tarım yapılan bazı toprakları kapsamaktadır. Araştırmanın amacı, yöre topraklarının fiziksel ve kimyasal özellikleri ile, yapay yağmurlama koşulları altında oluşan yüzey akış ve toprak kaybı arasındaki ilişkileri saptamaktır. Yörede bulunan toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yüzey akış ve toprak kaybına olan etkilerini ortaya çıkarmak, araştırma yöresinde, erozyona karşı alınabilecek önlemlere ışık tutacaktır. Araştırma yeri, İç Ege'de, Denizli ilinin güneyinde, Batı Toroslar üzerindedir. Acıpayam ilçesinin güneyindeki Akalan, Dedebağ ve güneybatısındaki Yumrutaş yer leşim birimleri tarafından çevrel erimektedir. Araştırma yeri Alpin hareketler sonucu bugünkü durumuna gelmiştir. Araştırma bölgesinde Akdeniz yayla tipi iklimi ile İç Ege iklim tipi etkindir. Araştırma materyali olarak 15 farklı yerden toprak örneği alındı. Pulluk derinliğinden alınıp eğimleri arazide ölçülen örneklerin, 8 mm' lik elekten elenen kısmı- 76 - yağmurlama denemesinde kullanıldı. Yağmurlama 30 x 45 cm boyutlarındaki kaplara <fo 9 eğimde uygulandı. Yağmurlama uygulaması üç deiada yapılmıştır. Elde edilen yüzey akış ve toprak kaybı değerleri istatistiksel değerlendirmelerde kullanılmıştır. Toprak örneklerinde ayrıca iskelet, bünye, mil oranı, kil oranı, 50 j£' dan küçük parçacıkların agregasyon yüzdesi, süspansiyon yüzdesi, dispersiyon oranı, tarla kapasitesi, değişik çaplı agregat primer taneler ve primer taneler, agregat stabilitesi, erozyon oranı, pH, kireç, organik madde analizleri yapılmıştır. Acıpayam ilçesi civarında tarım yapılan topraklarda analizlenen toprak özelliklerinden iskelet yüzdesi 3,55 - 42,09; yüzde kum 21,60 - 55,60; yüzde mil 18,00 - 30,00; yüzde kil 20,40 - 56,40; mil oranı 0,31 - 1,37; kil oranı 0,77 - 3,90; 50jı'dan küçük parçaların agregasyon yüzdesi 23,59. - 75,00; süspansiyon yüzdesi 14,24 - 28,24; dispersiyon oranı 25,00 - 76,40; tarla kapasitesindeki su yüzdesi 23,12 - 51,83; erozyon oranı 19,72 - 98,80; pH 7,00 - 7,90; yüzde kireç 0,50 - 45,14; yüzde organik madde 0,59 - 2,61 arasında değişmektedir.- 77 - Araştırma sonucu, yüzey akış ve toprak kaybı ile toprak özellikleri arasında, önemli olan şu ilişkiler elde edilmiştir. Yüzey akış ile yüzde mil (r» -0,522X), pH yv (r= -0,708 ), 1 - 2 mm çaplı agregat primer taneler (r- -0,575 ), agregat stabilitesi (r- -0,650XX) arasında negatif ve önemli ilişki bulunmuştur. $> mil;pH, 1-2 mm çaplı agregat + primer taneler ve agregat stabilitesi arttıkça yüzey akış azalmaktadır. Toprak kayıpları ile iskelet yüzdesi (r= -0,576 ; r= -0,576X; r= -0,589), yüzde mil (r= -0,614X),pH (r= -0t788xx, r« -0,573 ), 1-2 mm çaplı agregat + primer taneler (r= -0f755>O<i r= -0,738XX, rs -O^g^î *= -0,828xx), 2 - XX 3,15 mm çaplı agregat + primer taneler (r= -0,677 ; XX X XV r» -0,703 ; r» -0,607 r= -0,752 )3, 15 - 5 mm çaplı ag- x x regat +> primer taneler (r«. -0,597 ; r* -0,562 )f 1-2 mm çaplı primer taneler (r= -0,647XXJ r^ -O^S^; r = -0,591X; XX X rs -0,733 )f 2-3,15 mm çaplı primer taneler (r= - 0,639 ; x x rs -0,570 ; r= -0,637 ), 3,15 - 5 mm çaplı primer taneler XX X (r» -0,689 i r» -0,622 ) arasında negatif ve önemli iliş kiler elde edilmiştir. İskelet yüzdesi, % mil, pH, 1-2 mm çaplı agregat t primer taneler, 2-3,15 mm çaplı agregat + primer taneler, 3,15 - 5 mm çaplı agregat +? primer taneler, 1-2 mm çaplı; 2-3,15 mm; 3,15-5 mm çaplı primer taneler arttıkça toprak kaybı değerleri azalmaktadır.- 78 - # kil ile 50 jh'dan küçük parçaların agregasyon yüzdesi arasında (r» 0,849 ) pozitif ve çok önemli iliş ki vardır. # kil arttıkça 50^1* dan küçük parçaların agregasyon yüzdesi artmaktadır. 50 ^ı' dan küçük parçaların agregasyon yüzdesi ile XX erozyon oranı (r«= -0?906 ) arasında negatif ve çok önemli ilişki elde edilmiştir. 50 Jl'dan küçük parçacıkların agregasyon yüzdesi arttıkça erozyon oranı azalmaktadır. Araştırma yöresinden alınan topraklardan elde edilen yüzey akış ve toprak kayıpları arasındaki ilişkilerin tümü pozitiftir. Acıpayam civarı tarım topraklarında özellikle yukarıda belirtilen toprak özelliklerinin yüzey akış ve toprak kaybına önemli etkisi vardır. Yörede bulunan toprakların erozyona karşı hassas olduğu söylenebilir. Acilen toprak ve su korunumu önlemleri alınmalıdır.

- 79 - SUMMARY This investigation covers some öf the cultivated soils around Acıpayam. The aim of this investigation was to obtain the relation ships between physical and chemical properties of these soils and the coefficients between runoff and soil loss which occur under the artifical rainfall conditions. To demonstrate the effects of the physical and chemioal properties on the runoff and soil loss will clearity the precautions against erosion in the research area. Research area is on the Western Toros in the south of Denizli, in the inner Agean. This area is surrounded by Akalan and Dedebağ' ı in the south of Acıpayam and by Yumrutaş in the south-west of Acıpayam. Research Area gained its position after alpin orogenes its affected by the Mediterranean plateau and inner Agean type cliraatical contitions. The soil samples were taken from 15 different places from the plow layer depth. The part of the soil- 80 - samples passed through 8 mm sieve was used for rainfall application. Rainfall was applied to the with 30 x 45 cm size containers with a slope of 9 # in three periods. Total amount of soil loss and runoff were statistically analysed. In order to find some of the physical and chemical properties of the soils; skeleton, mechanical analysis, silt ratio, clay ratio, percentage of aggregates smaller than fifty micron, süspansi^n, dispersion ratio, field capacity, different size aggregates ?»? primary grains and primary grains, aggregate stability, erosion ratio, pH, carbonates, organic matter were determined. Maximum and minimum values of soil analysis were as for skeleton 3,55 - 42,09 /°; sand 21,60 - 55,60 %% silt 18,00 - 30,00 f/ clay 20,40 - 56,40 #; silt ratio 0,31 - 1,37; clay ratio 0,77 - 3,90; percentage of aggregates smaller than fifty micron 23,59 - 75,00 #; süspansion 14,24 - 28,24 #; dispersion ratio 25,00 - 76,40; field capacity 23,12 - 51,83 #? erosion ratio 19,72 - 98,80; pH 7,00 - 7,90; CaCO^ 0,50 - 45,14 # organic matter 0,59 - 2,61 £ in the cultivated soils which has taken from Acıpayam region.- 81 - As a conclusion following important relation ships were found between surface flow and soil loss with soil properties. Significant negative correlation coefficients were determined between the runoff and silt $ (r= -0,522 ), pH (r-s-0,708**), aggregate stability (r- -0,650**). The runoff decreases when the silt, pH, 1-2 mm sized aggregates + primary grains and aggregate stability increase. 5^ Among the soil properties skeleton (r= -0,576 ; r= -0,576X; r= -0,589*), silt (r= -0,614*), pH (r= -0,788*X; x r» -0,573 ), 1-2 mm sized aggregate + primary grains (r=t -0.755**; r= -0.738**; r= -0.699**; rv -0,828**), 2-3.15 mm sized aggregates + primary grains (r= -0,677 ; r« -0,703 ; r=-0,607, r- -0,752 ), 3,15 - 5 mm sized x x aggregates + primary grains (r» -0,597 ; r= -0,562 ), XX XX 1-2 mm sized primary grains (r» -0,647 ; r* -0,698 ; X XX r-r -0,591 ; rs -0,733 )? 2 - 3,15 mm sized primary grains (r= -0,639*; r» -0,570*; r* -0,637*), 3,15 - 5 mm sized XX X primary grains (rB -0,689 ; r= -0,622 ) were found te be correlated with the soil loss. As the skeleton, silt, pH, 1-2 mm; 2 - 3,15 mm; 3,15 - 5 mm sized aggregates + primary grains, 1-2 mm, 2 - 3,15 mm; 3,15 - 5 mm sized primary grains increased, the soil loss decreased.- 82 - A positive and important correlation has been found between the percentage of clay and the aggregation percentage of clay and the aggregation percentage of particles smaller than 50ju (r= 0^849 ). The aggregation percentage of particles smaller than 50 p. increases as the percentage of clay increases. On the other hand, a negative and important correlation (r-s 0,906 ) was found between the aggregation percentage of particles smaller than 50 p. and the erosion of ratio.. The ratio of erosion decreases as the aggregation percentage of particles smaller than 50 p. increases. The relationships between the surface flow and soil loss of all the soil samples in the trial was found positive. As a result, it can be concluded that the above mentioned soil characteristics exert an important effect on the surface flow and rfehe soil loss in the cultivated Lands of Acıpayam region. Its possible to say that the region soils ar<£ sensible to ero,s5°n. Therefore necessery soil and water conservation precations must be in use.