Tekstilde formaldehit kullanımı ve sorunları üzerine bir araştırma

Abstract

126 ÖZET Bu çalışmada buruşmazlık `bitim işlemi görmüş kumaş lardan açığa çıkan formaldehit miktarının tespit edilmesi ve azaltılması için geliştirilmiş test yöntemleri üzerinde çalı şılmıştır. Pamuk liflerinin sentetik liflere nazaran daha çok `buruşması nedeniyle bu sakıncanın giderilmesi için pamuklu mamullere buruşmazlık bitim işlemi uygulanır. Buruşmazlık ö- zelliği, liflerin kıvrılma ve katlanma etkilerine karşı diren me yeteneğidir. Bu da ya lif elementlerinin arasındaki boşluk ların reçine meydana getiren buruşmazlık sağlayıcı Ürün ile doldurulması ya da selüloz molekülleri ile reaksiyona girebi len bifonksiyonel bileşiklerle işleme sokularak lif elementle ri arasında köprü bağlarının meydana getirilmesi ile mümkün - dür. Buruşmazlık bitim işlemi, kuru buruşmazlık, yaş buruşmaz lık ve nemli buruşmazlık yöntemi olmak üzere üçe ayrılır. Kul lanılan buruşmazlık maddesi kumaşa, bu yöntemlerden birisi i- le aktarılabilir. Buruşmazlık bitim işleminde başlıca maddeler N-meti- lol ve N- -alkilol bileşikleridir. N-metilol bileşikleri; NH bileşiklerinin formaldehitle birleşmesi, N- -alkilol i- se formaldehitin yerine aldehit ve ketonların kullanılması ile elde edilirler.127 N-metilol ve n-alkoksimetil bileşikleri çok fazla serbest formaldehit içerirler ve bu formaldehitin bir kısmı çözeltiyle emdirme sırasında kumaşa aktarılır. Kumaş üze - rinde ayrılabilen ve serbest halde bulunan bu formaldehit, kumaşın depolanması ve kullanımı sırasında sıcaklık ve ne min etkisiyle açığa çıkmaya başlar. Formaldehitin bu şekilde açığa çıkması insan sağlığı açısından oldukça tehlikelidir. Çünkü formaldehit cilt proteinleri ile tepkimeye girer. Tek stil mamullerindeki formaldehitin allerji gösterememesi için, en düşük formaldehit konsantrasyonu 750 ppm olmalıdır. Açığa çıkan formaldehit miktarının, buruşmazlık ürün konsantrasyonu, katalizatör yüzdesi, kondense süre ve sıcak lığına bağlı olarak değişimi, Dr. M. Peterson tarafından öne rilen deney planına göre 30 deney koşulunda incelenmiştir. Kumaş üzerindeki serbest formaldehit miktarını sapta mak için Japon-Law, AATCC ve De-Jong test yöntemleri kulla - nılmiştır. Değişik kombinasyonlarda açığa çıkan serbest formal dehit miktarı şöyledir : 1) Gerek Fixapret ve gerekse Arkofix NG ile yapılan deneylerde açığa çıkan formaldehit miktarının katalizatör o- ranmdan çok kondense sıcaklığına bağlı olduğu ; sı ca klik arttıkça formaldehit miktarı azalmaktadır. 2) Buruşmazlık ürünü konsantrasyonu arttıkça açığa çıkan serbest formaldehit miktarı da artmaktadır.128 3) Kondense sıcaklığı ile serbest formaldehit mikta rı ters orantılıdır ; sıcaklık arttıkça formaldehit değeri azalmaktadır. 4) Yapılan tüm denemelerde Arkofix JNG ile elde edi. len formaldehit değerleri Fixapret CPN'den 250-300 ppm daha yüksek bulunmuştur. 5) Kullanılan her iki maddeye göre de elde edilen buruşmazlık açısı kondense sıcaklığı, katalizatör yüzdesi ve buruşmazlık maddesi konsantrasyonuna paralel olarak art ? maktadır.

129 '9. SUMMARY In this investigation, the determination of formal dehyde released from easy care finished cotton fabric was studied and some test methods were developed for determi - ning and reducing the formaldehyde values. Cotton fabrics are usually supplied with easy care finishing treatment he- cause of the fact that cotton can he wrinkled much more easily than poliester fibers. Easy-care property has the ability to resist the effects of being curled and folded. This is possible either by filling the volume between the elements of fibers by the compounds which can from easy care supplying recins or by forming cross-links between the elements of fibers by adding blfunctional compounds which can react with molecules of cellulose during the proceses. Easy care finishing treatments are accepted in three groups as dry, wet and humidtiy easy cares. The easy care substances can be applied to the fabiric by one of these met hods. The main substances with are used in easy care finishing treatments are N- c< alchilol and formalde hyde. On the other hand compounds are formed by using al - dehyde and ketons instead of formaldehyde. The compounds of N-methylol and N-alcoximetil130 include so much free formaldehyde that some amounts of it is applied to the fabric during the application of the com pound to the fabric. The formaldehyde which applied to the fabric is in such a from that it can be released easily and gets its free form. Thus, it can be released during the storage and usage of the fabric. -.? The releasing of formaldehyde is of it harmful for health, because of it reacts with the proteins of the skin. The maximum concentration of the formaldehyde in the textile products must be 750 ppm in order not to cause any allergic phenomen. The changes of the amount of formaldehyde depending on the concentration of the easy care product, per centage of catalyzers, kondense temperature and time are in vestigated under 30 different experimental conditions which are propoaed by Dr. H Petterson. In order to find out the amount of free formaldehyde on the fabric, the test methods of Japon-Law, AATCG and De Jong were used. The amount of free formaldehyde released in different conditions are outlined as below. 1) In the studies according to Fixapret CPN and also Arkofix KG amount of formaldehyde is due to kondense tem - perature more than the ratio of katalyzor as the heat is increased the amount of formaldehyde in the fabric decreases.131 2) As the concentration of the easy care product is increased the amount of releasing free formaldehyde also increase. 3) Kondense temperature and free formaldehyde have a reverse proportion as the temperature increases the amount of formaldehyde decreases. 4) For all studies the values of formaldehyde obtained by Arkofix NG are much more than the ones in Fixapret CPN studies about 250-300 ppm. 3) According to be both of the substances the level of easy care increase proportionally to the kondense tempera ture, percent of catalyzor and concentration of easy care substance. 6) The amount of releasing formaldehyde from the fabric deer-eases by adding % 10 solution of urea to the bath liquid of washing or easy care.