Değişik azotlu gübre seviyelerinin buğdayda; besin maddesi alımına, kahverengi pas (puccinia recondita rob. ex. desm.) şiddetine ve verime etkisi

Abstract

- 92 - ÖZET Artan azotlu gübre seviyelerinin iüç ekmeklik buğday çeşidinde (Orso, Gönen ve İzmir-85) verim, kahverengi pas hastalığı (Puccini a recondita Rob.Ex.Desm.) şiddeti ve bit ki besin maddeleri (N,P,K,Ca) miktarı üzerine etkilerinin incelendiği bu araştırma; 1982-1983, 1983-1984 ve 1984-1985 yıllarında Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme tarlala rında ve serasında yürütülmüştür. Elde edilen sonuçlar aşa ğıda maddeler halinde özetlenmiştir. 1. Artan azot seviyelerinin kahverengi pas hastalığı üzerindeki etkilerini belirlemek için çalışmalar, gerek tar la gerekse serada hastalıklı (inokule edilmiş) ve hastalık- sız (ilaçlanarak hastalıktan korunmuş) koşullarda yürütül müş ve azotlu gübre seviyelerinin verim üzerine etkisi de nemeye alman çeşitlere ve deneme yıllama göre değişiklik göstermiştir. Sera koşullarında Orso, Gönen ve İzmir-85 çe şitlerinde 1 gr N/saksı (ortalama olarak 10 kg N/da karşı lığı) seviyesi ile genel olarak en yüksek verim düzeyine hem sağlıklı ve hemde hastalıklı bitkilerde ulaşmıştır. Diğer uygulanan 1,5-2 gr N/ saksı (ortalama olarak tarla koşulla rında 15-20 kg N/da) seviyeleri her üç çeşitte de verimi ar tırıcı yönde önemli etki izlenmemiş ve ilk deneme yılında bu dozlar konsantrasyon fazlalığı nedeniyle Önemli verim depresyonu oluşturmuştur. 2 0 Tarla koşullarında pratikte bölge üreticisinin buğ day bitkisine uyguladığı miktarları kapsıyan azotlu gübrenin farklı seviyeleri, buğday verimini olumlu yönde etkilemiş, ancak bu yönde çeşit, yıl ve iklim faktörleri farklılık oluşturmuştur. Orso çeşidinde üç deneme yılında da azotlu gübre seviyelerinin verim üzerine etkisi istatistiki anlam da önemli olmamıştır. Gönen çeşitinde en yüksek verim azo tun 1. deneme yılında (1982-1983) 15-20 kg N/da; II. deneme- 93 - yılında (1983-1984) ise 20 kg N/da seviyesinde elde edilmiş tir. îzmir-85 buğday çeşidinde ise 1983-1984 yılında 20 kg N/da gübre seviyesinde en yüksek /erime ulaşılmış, 1984-1985 yılında ise gübre seviyeleri arasında verim açısından fark görülmemiştir. 3. Sera koşullarında hastalık etmeninin dane verimi üze rine etkisi, 1982-1983 ve 1983-1984 deneme yıllarında tüm buğday çeşitlerinde önemli olmuş ve kahverengi pas hastalı ğının % 35* e ulaşan verim azalmasına neden olduğu belirlen miştir. 4 o Tarla koşullarında, kahverengi pas hastalığının dane verimine etkisi, çeşide ve deneme yıllarına göre farklı ol muş, Orso çeşidinde hastalık verimi önemli düzeyde etkile memiş, buna karşılık Gönen çeşidinde 2. deneme yılında (1983 1984 yılı) ve İzmir-1985 çeşidinde ise 2. ve 3. deneme yıl larında (1983-1984 ve 1984-1985 yıllarında) verimde azalma ya neden olmuştur. `~^ - '- 50 Hem sera hem tarla koşullarında yürütülen araştırma lar sonucu, her üç deneme yılında azotlu gübre seviyelerinin Orso, Gönen ve îzmir-85 buğday çeşitlerindeki kahverengi pas. hastalık şiddeti ve reaksiyon tipi üzerine etkisi önemli ol mamıştır. 6. Azotlu gübre seviyelerinin değişik buğday çeşitleri nin kapsadığı % N, % P, % K, % Ca miktarı üzerine etkisi, buğday gelişim dönemleri (kardeşlenme sonu, bayrak yaprağı, çiçeklerime ve olgunlukta) buğday çeşidi ve deneme yılları gibi faktörlere bağımlı olarak değişmiştir. 7. Buğday çeşitlerimin aynı azotlu gübre seviyesinde has talık baskısında olan bitkilerde, sağlam bitkilere oranla daha fazla miktarda bazı bitki besin maddeleri içerdikleri belirlenmiştir. Hastalık etmeninin buğday bitkisinde besin maddeleri metabolizmasına etkin olduğu saptanmıştır.

- 94 - SUMMARY The effect of different levels of nitrogenous fertilizer on yield, leaf rust severity and nutrient content of the plants (N, P, K, Ca) were studied with three bread wheat cultivars (Orso, Gönen, İzmir-85). This study was conducted in the field and greenhouse com partment of Aegean Research Institute for three seasons (1982/83, 83/84, 84/85). The results were summarized as follows. 1. To study the increasing levels of nitrogenous on the severity of leaf rust development the tests were carried out in the field and greenhouse compartment with artificially inoculated and diseases cont rolled plots of the wheat plants. The influence of different doses of nitrogenous fertilizer on yield has been affected depending on thecultivars tested and the years of testing. By and large, in the green house condition the grain yield of the varieties. Orso, Gönen and İzmir-85 was reached at the highest level with 1 gr/pot (app. 10 kg/Nda) under diseased and disease free conditions. On the contrary, it was determined that there was no increase in the grain yield of three va rieties when the doseB of 1,5 to 2 gr of N/pot (app. 15-20 kg N/da in the field condition) were applied. More over, the results also showed that the yield depression occured due to high concentration of nitro genous at the first year of experiment. 2. The grain yield was highly influenced in a positive direction by the different levels of nitrogenous fertilizer which is usually app lied by the farmers. But there was a significant difference between the varieties and the years as far as yield is concerned. Whereas, there was no significant difference between treatments in the grain yield in the three growing seasons for the variety Orso. The grain yield of the variety Gönen was highest with 15-20 kg of applied N/da in the growing- 95 - season of I982-I983, and with 20 kg of applied N/da in I983-I984 gro- ~wing season while, the grain yield of the variety Izmir-85 was highest with 20 kg/da of N dressing in 1983-I984 crop season, no differences were determined between all of the levels of N used in regard to grain yield production. 3. In the greenhouse condition it was founded that the influence of disease on grain yield was significantly important for all of the wheat cultivars and the yield losses caused by leaf rust approached 35 *. 4. In the field conditions the effect of rust disease on grain yield fluctuated by the years and cultivars. The grain yield was not significantly influenced by the disease in the variety Orso, on the contrary, it was decreased in the cultivars Gönen and izmir-85 during the crop seasons of 1983-1984 and I983-I984/1984-I985, respectively. 5. The effect of all levels of nitrogen treatments on the leaf rust severity and infection type was not significantly important in all trials conducted in the field and greenhouse conditions with the varieties Orso, Gönen and izmir-85 during the three year of experiments, 6. The influence of different nitrogen levels on the content of K, P, K and Ca percertage of the wheat cultivars was varied depending on the factors such as growing stage (tillering, flag leaf, flowering and ripening), wheat cultivars and the year of experiments. 7. It was determined that the diseased wheat plants compared to the healthy ones involved much more nutrient contents. In other words, metabolism of the nutrient contents of wheat plant has been influenced by the causal agent of disease.