XVIII. yüzyıl Osmanlı şiirinde değişim ve Sünbülzâde Vehbi`nin Şevk-Engîz`i

Abstract

ÖZETXVIII. YÜZYIL OSMANLI Ş R NDE DEĞ Ş MVE SÜNBÜLZÂDE VEHBÃ'NIN ŞEVK-ENGÃZ'Sürelli, BahadırYüksek Lisans, Türk Edebiyatı BölümüTez Yöneticisi: Yrd. Dç. Dr. Nuran TezcanMayıs 2007Osmanlı şiirinin ve özellikle mesnevi geleneğinin 18. yüzyıl sonlarına doğrubelirgin bir değişim yaşadığı görülür. Mahallûleşme olarak adlandırılan bu değişiminen belirgin örnekleri Bosnalı Sâbit, Enderunlu Fâzıl ve Sünbülzâde Vehbû tarafındankaleme alınmıştır. Bu yazarların eserlerinde öne çıkan en belirgin unsurlar yerel(mahallû) söyleyiş özellikleri ve cinsel içeriktir. Bu özellikteki eserlerden biri olanŞevk-engûz'de Sünbülzâde Vehbû, ilk kez ?cinsellik nesnesini? mesnevi türü için birtartışma konusu durumuna getirmiştir. stanbul'un gündelik yaşamı içerisinde, şehrinbazen semtlerini bazen de tanınmış sakinlerini konu edinen Şevk-engûz, aynı zamandailk toplatılan kitap olma özelliğine de sahiptir. Kadınların mı yoksa oğlanların mıcinsellik nesnesi olarak daha ?uygun? olduğunu iki kurgusal anlatı karakteriüzerinden tartışan bu eser, hem münazara hem de şehrengiz geleneğine anlatım veiçeriksel düzlemde pek çok yenilik getirmiştir. Pek çok yazma ve basma nüshası olaneser, döneminde büyük bir ilgi görmüş, fakat buna rağmen edebiyat tarihlerinin veedebiyat eleştirisinin ilgisinden uzak kalmıştır. Aynı dönem, minyatür ve mimaridede belirgin bir değişime tanıklık eder. Özellikle minyatür alanında görülen yenilikler,burada saydığımız şairlerin ?gerçekçi? ve biraz da ?müstehcen? mesnevileri ile pekçok bakımdan benzer özellikler taşır ve ?pre-modern? girişimler olarakdeğerlendirilebilirler. Temelde cinsel içeriğin belirginleşmesi ve gerçekçilik etkisiningelişmesi bakımından dikkat çeken minyatür-şiir benzerliği, 18. yüzyılın en önemlisanatsal değişimlerinden biridir. Batı etkisiyle rokoko ve ?Türk Baroğu? üsluplarınıortaya çıkaran mimari için de benzer bir değişim söz konusudur ki bu alanınörnekleri meydan çeşmelerinde, Batılı tarzda konaklarda, hünkâr mahfillerinde veözellikle camilerin dış cephelerinde kendisini gösterir. Tezde, öncelikle 18. yüzyılşiirinde yaşanan değişim diğer sanatlarda görülen yenilenmelerle birlikte ele alınmış,mesnevi geleneğinde Sâbit etkisinin özellikle Fâzıl Bey ve Vehbû'deki yansımalarıbelirtilmeye çalışılmıştır. Şevk-engûz'in 18. yüzyıl mesnevileri arasındaki yeri,şehrengiz ve münazara metinleriyle benzerlikleri ya da farklılıkları tezin bir başkakonusudur. Tezde ele alınan konuların daha iyi anlaşılabilmesi için ve buna ekolarak, şimdiye kadar yeni harflerle yayımlanmamış olan Şevk-engûz'i ?okunabilir?kılmak adına metnin 1869 baskısı, çevrimyazı harfleriyle tezin ?Ek? bölümündeokurlara sunulmuştur.Anahtar sözcükler: mesnevi, cinsellik, değişim, minyatür, mimari

ABSTRACTCHANGES IN THE EIGHTEENTH CENTURY OTTOMAN POETRYAND SÜNBÜLZÂDE VEHBÃ?S ŞEVK-ENGÃZSürelli, BahadırM.A., Department of Turkish LiteratureSupervisor: Yrd. Dç. Dr. Nuran TezcanMay 2007An obvious change can be seen in the Ottoman Poetry and especially in the?mesnevi? tradition towards the end of the eighteenth century. The most popularsamples of this change which is called ?localization? (mahallûleşme), have beenwritten by Bosnalı Sâbit, Enderunlu Fâzıl and Sünbülzâde Vehbû. In the works ofthese writers, most distinctive components that appear are local way of speaking andsexual contents. Şevk-engûz is one of the poems that has these features andSünbülzâde Vehbû, for the first time, made ?sex object? debatable for the mesnevigenre. With the daily-life of stanbul, its both neighboorhoods and well-knowninhabitants have been cited in Şevk-engûz which is also, at the same time, the firstbook ever censored. This mesnevi in which two fictional protagonists argue aboutwhich one (women or young boys) is the ?best? as a ?sex object?, brought manyinnovations to both ?münazara? and ?şehrengiz? tradition. Although this work whichhas so many manuscripts and printed versions, gained popularity in its period, it hasbeen standing far from the attention of literature histories and criticism. This periodof time has an obvious change in miniature painting and architecture, as well.Especially, the changes which are seen in miniature painting has lots of similaritieswith mesnevis of the poets mentioned above that are ?realistic? and a little bit?obscene? and can be evaluated as ?pre-modern? attempts. Basically, miniaturepainting and poetry resemblance, in terms of appearance of sexual contents andrealism, is one of the major artistic changes of the eighteenth century. A similarchange is also exact for the Ottoman architecture which created the rococo style and?Turkish baroque? due to Western influence, so this field?s products may be seen insquare fountains (meydan çeşmesi), residences in Western style, sultans? rooms inmosques (hünkâr mahfili), and especially on the façades of mosques. Primarily, inthe dissertation, the changes in the eighteenth century poetry are examined togetherwith the innovations in other arts and reflections of Sâbit influence in the mesnevitradition, especially in Fâzıl Bey?s and Vehbû?s works, were tried to be shown. Theposition of the Şevk-engûz among the eighteenth century mesnevis, and its similaritiesor differences with the şehrengiz and münazara texts are other topics of the thesis.The transcription of the printed version of the text in 1869 has been placed in the?Appendix? in order to understand better and so as to make the Şevk-engûz which hasnever been translated before, ?readable?.Key words: mesnevi, sexuality, change, miniature, architecture