19. yüzyılda Osmanlı toplumu ve basılı Türkçe edebiyat: Etkileşimler, değişimler, çeşitlilik

Abstract

Bu tez, 19. yüzyıl Türkçe Osmanlı edebiyatı hakkında bugüne kadar yazılmış edebiyat tarihlerinin çoğunluğunun, inceleme nesnesinin genellikle edebiyat dışı ölçütlere göre seçilmiş çok sınırlı bir bölümünü yansıttığı varsayımına dayanmaktadır. Dolayısıyla, bunlara dayanarak yapılan çoğu araştırma ve incelemenin Osmanlı edebiyat evrenini tam olarak kavramaktan uzak olduğu öne sürülmüştür.Çalışmada, inceleme nesnesi hakkında dar görüşlülük sorununu aşabilmek amacıyla, basılı Türkçe metinlerin mümkün olduğunca eksiksiz bir haritasını çıkarmak ve edebiyatın oluştuğu ortama odaklanmak gerekli görülmüştür. Bunu başarabilmek için, 1800-1900 yılları arası Arap, Ermeni ve Yunan harfleriyle basılmış Türkçe metinlerin bibliyografik bir veritabanı hazırlanmıştır. Elde edilen malzemenin özgül niteliklerine göre yeni bir sınıflama ve sayma yöntemi geliştirilmiştir.Veritabanından yola çıkılarak edebî türlerin zamandizinsel hareketleri ve üretim yüzdeleri ortaya konmuştur. Bu yolla, alan hakkındaki dönemselleştirmeler ve kalıplaşmış yargıların sorgulanabileceği çeşitli araçlar elde edilmiştir. Bu araçların, 19. yüzyılın tarihsel, siyasal ve sosyokültürel gelişmeleriyle koşut biçimde ve elyazması edebiyat metinleriyle karşılaştırmalı olarak yorumlanmasıyla yapılan gözlemler ve varılan sonuçların başlıcaları şunlardır:Öncelikle, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme serüvenini kavrayabilmek için edebiyatın anahtar bir alan olduğu gösterilmiştir. İkinci olarak, Osmanlı'nın Müslüman ve gayrimüslim cemaatleri arasında bugün sandığımızdan daha güçlü bir etkileşim ve alışveriş olduğu gözlemlenmiştir. Üçüncü olarak, basım ve yayıncılık alanındaki ilerlemenin sözlü ve yazılı kültürden basılı kültüre çarpıcı bir geçişe ivme kazandırdığı ve bunun da toplumsal ve edebî dönüşümlere yol açtığı anlaşılmıştır. Son olarak, bu dönüşümlerin geleneksel, klasik ve yeni gelişmekte olan edebî türlere etkisi tartışılmış ve yeni araştırma alanları sunulmuştur.

This dissertation is built on the proposition that the majority of literary histories hitherto written on 19th century Ottoman Turkish literature reflects a very limited part of the object of investigation, selected generally according to non-literary criteria. Consequently, it is asserted that most of the research and examination relying on these sources is inadequate in comprehending the true nature of Ottoman literary universe.In this study, in order to overcome this problem of short-sightedness about the object of investigation, it is deemed necessary to depict an accurate map of printed literary texts in Turkish and focus on the medium that creates literature. To achieve this, a database is formed comprising bibliographic data on texts printed in Turkish in Arabic, Armenian and Greek letters between the years 1800-1900, and a new method of classification and counting is developed according to the specific needs of the material collected.Afterwards, the chronological trends of literary genres and their production in ratios are revealed. Through this, various tools are created for questioning set periodizations and fixed judgements about the field. By interpreting these tools in tandem with the historical, political and socio-cultural developments of the era, and in comparison to literature in manuscript form, the following main observations and conclusions, among others, are made:First, it is demonstrated that literature is the key field to understanding the modernization venture of the Ottoman Empire. Secondly, it is observed that there had been a closer literary interaction and exchange among the Muslim and non-Muslim communities of the Empire than that is supposed in contemporary assumption. Thirdly, it is found out that the advancements in printing and publishing caused a dramatic shift from oral and written culture to print culture that gave rise to social and literary transformations. Lastly, the effects of this transformation on classical, traditional and modern literary forms are discussed, and fresh areas of research are presented.