Özgün peyzaj karakteristiklerine sahip mekanlara yönelik bir peyzaj planlama yönteminin ortaya konulması; bozcaada örneği

Abstract

Çok uzun bir süreçte oluşan ve gelişen özgün doğal peyzajdeğerleri ve sistemleri, insanın bu işleyişte daha öncelikli ve ayrıcalıklıbir konuma gelme çabası sonucunda giderek yoğunluğu artanolumsuzluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Büyük bölümü korumaaltındaki tarihi kent dokusu başta olmak üzere, doğal sit koruması altındabulunan özgün doğal peyzaj özellikleriyle Bozcaada; önde gelen kimliköğelerinden tarım ve şarapçılıktan farklı olarak son yıllarda turizm verekreasyon amaçlı yoğun bir mekansal kullanım baskısı altındadır. Bubağlamda çalışmada; özgün peyzaj değerlerine sahip mekanlara yönelikbir peyzaj planlama yöntemi oluşturulmuş ve bu yöntem Bozcaadaözelinde uygulanarak adanın mevcut/gelecekteki mekansal kullanımönceliklerine rehberlik edebilecek çözümler üretilmesi amaçlanmıştır.Çalışmada öncelikle Bozcaada'nın doğal ve kültürel peyzajözellikleri saptanmış, güncellenmiş ve ArcGIS 9.1 ve 9.2 kullanılarakbilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu süreçte, ada daha detaylıirdelenebilmek amacıyla 1 km x 1 km ölçülerinde toplam 57 adet kareyeVIbölünerek çalışılmıştır. Ayrıca alan için mevcut/öneri dört farklı alankullanım tipi (koruma, yerleşim, tarım ve turizm-rekreasyon) belirlenmiş,aynı zamanda bu kullanımları etkileyen ve kullanımlardan etkilenenfaktörler ortaya konulmuştur. Bu etkileşimleri belirlemede; ?Faktörler-Kullanımlar Etkileşim Formu? ve ?Faktörler-Kullanımlar AğırlıkTablosu? oluşturularak kullanılmıştır. Bozcaada, araştırıcı ve uzmangrubu tarafından bu formlara göre değerlendirilmiş veağırlıklandırılmıştır. Daha sonra elde edilen sayısal veriler ?ELECTRE?yöntemi içerisine entegre edilmiş, yöntem sürecinin sonucunda her birkare için, öneri alan kullanımlarının uygunluk dereceleri/öncelikdereceleri ortaya çıkmıştır.Uygulanan yöntem sonucunda; toplam 57 kare içinde, koruma 27karede, turizm-rekreasyon 16 karede, tarım 12 karede ve yerleşim ise 2karede I. öncelikli kullanım olarak saptanmıştır. Bu sonuçlar/bulgulartemelinde kullanımlar başta olmak üzere farklı açılardandeğerlendirmeler ve yorumlara gidilmiş, bu değerlendirmeler adanınmevcut ve gelecekte karşılaşması olası mekansal başta olmak üzereçeşitli sorunlarına çözüm önerileri şeklinde de formüle edilmiştir.Anahtar Sözcükler: Bozcaada, peyzaj planlama, çok kriterli kararverme.

Distinctive landscape values and systems, which have been formedin a long period, have been confronting constantly growing threats due tothe efforts of mankind to dominate the process of landscape formation.Bozcaada, having distinctive landscape characteristics and being mostlywithin historical and natural protection sites, has been under heavypressure of tourism and recreational oriented land use demands togetherwith its identical features such as, agriculture and wine making, in thelast years. In this respect, in our study, a landscape planning method hasbeen developed concerning areas with distinctive landscapecharacteristics and applied in Bozcaada locality in order to produce aguideline for existing/future land use priorities of the island.Initially, natural and cultural landscape characteristics of the islandwere identified, updated and transferred into computer environment usingthe software Arc GIS 9.1 and 9.2. During this process, the island wasdivided into 57 squares in dimensions of 1 km x 1km in order to be ableto better investigate the island. In addition, four different land use typesVIIIexisting and proposed (protection, settlement, agriculture and tourismand recreation) were determined. Factors affecting the uses and factorsaffected by the uses were also determined. In determining theseinterrelations; ?factors/uses relationship form? and ?factors/uses prioritytable? were prepared and used. Bozcaada was investigated by researchersand gathered specialists and according to these forms the priority rateswere determined. Finally, the obtained numerical values were integratedinto ?ELECTRE? method and following the stages of the method,suitability/priority rates of the proposed land use types were figured outfor each square kilometer.As a result of the applied method; out of 57 squares, protection in27 squares; tourism-recreation in 16 squares; agriculture in 12 squaresand settlements in 2 squares were determined as 1st degree priority uses.Based upon these results, further evaluations and comments were madeespecially on uses and other factors and they were formulated intotrouble-shooting suggestions for various probable future problems of theisland, especially spatial ones.Keywords: Bozcaada, landscape planning, multi-criteria decisionmaking.