Turkomans between two empires: The origins of the qizilbash identity in Anatolia (1447-1514)

Abstract

Bu tez Osmanlı-Safevi mücadelesi çerçevesinde on beşinci yüzyılın sonları ve on altıncı yüzyılın başlarında Kızılbaş kimliğinin oluşumunu incelemektedir. Kızılbaş kimliğinin oluşumu esas itibariyle Türkmen kitlelerin bir yandan Osmanlı ekseninden uzaklaşırken diğer yandan Safevi şeyhlerine/şahlarına bağlanmalarına dayanan tarihsel sürecin bir ürünüdür. Çağdaş kaynaklarda bu mesele daha çok dinsel yönüyle ön plana çıkarılmaktadır. Ancak elinizdeki tez bunun antropolojik, kültürel, sosyolojik, ve siyasi unsurları da içinde barındıran çok kapsamlı ve karmaşık bir süreç olduğunu, kaynaklarda bolca tesadüf edilen dinsel argümanların meselenin sadece dış yüzü ya da bir sonucu olduğunu ileri sürmektedir. Bu çalışma, süreçte asıl belirleyici olan faktörlerin Osmanlı gücünün büyümesine paralel olarak git gide bir birinden uzaklaşan iki hayat tarzı arasındaki yapısal uyumsuzluklar, ya da Lévi-Strauss'un deyimiyle toplumsal hayatın gidişatını belirleyen `bilinçsiz yapılar'ın farklılaşmasında aramak gerektiğini savunmaktadır. Bu iki yapı, bir yanda Osmanlıların benimsediği yerleşik hayata yaslanan ve siyaseten bürokratik devlet olarak örgütlenen hayat tarzı, diğer yanda da konar-göçer bir hayat süren ve aşiret yapısı içinde örgütlenen Türkmen hayat tarzı idi.

This thesis aims to evaluate the emergence of the Qizilbash Movement andthe Qizilbash Identity during the late fifteenth and early sixteenth century within thestruggle between the Ottoman and the Safavid power. The process of the making ofthe Qizilbash Identity, which was, in essence, the concurrent process of theTurkoman milieu?s gradual divergence from the Ottoman axis and convergence tothe Safavid affiliation, is reflected in available sources as if it were predominantly areligious issue. The present study argues, however, that the religious aspect of thedevelopments was simply the `surface? or `outcome? of a rather inclusive processincluding anthropological, cultural, sociological, and political dimensions. It isargued that the Qizilbash Identity was a product of the intercession of two separatebut interrelated lines of developments: on the one hand being the alienation of the`nomadic-tribal Turkoman world? from the `Ottoman imperial regime?, while on theother hand being the synchronized rapprochement between the `Turkoman milieu? ofAnatolia and the Safavid Order. One of the prominent promises of the present thesisis that the most decisive factors governing the course of both lines of thedevelopments stemmed from the structural inconsistencies, or `unconsciousstructures? of societies as Lévi-Strauss states, between two `ways of life?: one issedentary life, which accomplished its socio-political organization as bureaucraticstate, and the other is nomadic or semi-nomadic life organized around tribal axis.Key words: Qizilbash, Safavids, Ottoman, Turkoman, tribe