İbrahim Hakkı Erzurumî`nin Mârifetnâme`sinde ilahi aşk anlayışı

Abstract

Allah-insan-âlem ilişkisinin ele alınmasında varoluş silsilesi sûfîlere göre, Kenz-i Mahfî kudsî hadisinden işaretle muhabbetle irtibatlandırılmıştır. Kendi zatında gizli hazine olan Hakk'ın bilinmeyi (marifet) iştiyakla arzulaması (ilâhî muhabbet) ve mahlûkatı yaratması (âlem ve insan) ile varlık dairesi tamamlanmıştır. Her şey aslına döner kaidesince bu devrin başlangıcı küllî akıl, sonu da insân-ı kâmildir. Bu bakış açısı on sekizinci yüzyılda gerek mutasavvıf kimliğiyle gerekse de yazdığı eserlerle iz bırakan İbrahim Hakkı Erzurumî'nin tasavvufî görüşünün de temel ilkesidir.Mârifetnâme'de pek çok tasavvufî kavrama yer verilmekle birlikte bu çalışmanın asıl konusu olan muhabbet kavramının ele alınma amacı, İbrahim Hakkı'nın marifetullah ve muhabbetullah ilişkisinde muhabbetin başrolde bir kavram olmasıdır. Bundan hareketle İbrahim Hakkı'nın muhabbet anlayışı, marifetullaha ulaşmada muhabbetin rolü ve kemâle erip ilâhî aşka dönüşmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmuştur. İbrahim Hakkı'nın marifetullah anlayışı, muhabbetin en üst seviyesi olan ilâhî aşkla olgunlaşıp kemâle ermiş, çok yüksek seviyede bir anlayıştır; dolayısıyla Hakk'a ulaşmada muhabbet, hem vasıta hem de gayedir. Çalışmanın ilk bölümünde muhabbet kavramının tarihsel ve teorik arka planı hakkında bilgi verilmiş, ikinci ve üçüncü bölümlerde ise İbrahim Hakkı'ya göre muhabbetin temelinde Allah-âlem ilişkisini barındıran ontolojik ve Allah-kul ilişkisini barındıran epistemolojik ilkeleri tespit edilmeye çalışılmıştır.Mârifetnâme'nin translitere ve sadeleştirilmiş üç ciltlik baskısı ana kaynak olarak kullanılmış, konuyla ilgili âyet ve hadîs-i şerîfler, tasavvuf klasikleri ve bunlar hakkında yazılmış şerhler; akademik makaleler, yüksek lisans ve doktora tezlerinden yararlanılmıştır. Anahtar Sözcükler: İbrahim Hakkı Erzurumî, Mârifetnâme, insan-ı kâmil, âlem, Kenz-i Mahfî, muhabbet, ilâhî aşk, ontoloji, epistemoloji, seyr-u sülûk

In the evaluation of the relations among the God-human-universe, the sequence of existence is related to the divine hadith of Kanz-i Mahfi by the İslamic mystics called Sufis. The circle of existence was closed by the fervent desire (love, muhabbah) of being known (marifah) followed by the creation of beings (the universe and the human). Based on the precept that `everything recourses to its origin`, beginning of this circle is the holistic psyche (aql-ı kuell) and the end is the perfect human (insan-ı kaamil). The divine love establishes the descension path (tariq-i mabdah), the ontological aspect of the circle of existence, while the main idea of the hadith He who knows himself knows his Lord establishes the ascension path (tariq-i me'ad) and thus the epistemological aspect. This mystical perspective is the main principle of İbrahim Hakki Erzurumi, who influenced the 18th century with his mystical identity as well as his writings.Besides İbrahim Hakki elaborates many mystical concepts in his masterpiece Marifatnamah, the reason of selecting the concept of love (muhabbah) as the topic of this thesis, is that love plays the leading role in the inter-relation of Gnosis of Lord (marifetullah) and the divine love (muhabbatullah). From this, İbrahim Hakkı's concept of love, the role of love in the Gnosis of Lord and the process of maturation and conversion into divine love are analyzed. Accordingly, the love is both the means and the goal in the process of Gnosis.In the first chapter of the thesis, the historical and theoretical background of the concept of love have been reviewed. In the second and third chapters, the ontological principles explaining the God-universe relationship and epistemological principles explaining the God-human relationship are subsequently identified according to İbrahim Hakkı. As the primary sources, the transliterated and simplified modern editions of Marifatnamah are used along with the related Quranic verses and hadiths as well as classics of Sufism, commentaries written on them, academical papers as well as master's and doctoral theses.Keywords: İbrahim Hakkı Erzurumi, Marifatnamah, perfect spirit, universe, the hadith of Kanz-i Mahfi, love, divine love, ontology, epistemology, sayr-u suluq.