Osmanlı`nın son dönemi İstanbul Rifâî geleneğinde kıyam zikrinin şeklî icrâsı

Abstract

Zikir, Allah'ın insandaki ve âlemdeki işaret ve izlerini tanıyabilmek içinAllah ile bereber olmak, O'nsuz olmamaktır. Bunun için Kur'an'da sık sıkzikretmeye teşvik vardır. İbnü'l-Arabî, zikri `Allah'ın kapısını çalıp açmaümidiyle beklemek` olarak tanımlar. Bu şekilde bakıldığında zikir, en başındanberi tasavvufî geleneğin amelî ve nazarî yönleri bakımından merkezî yer teşkiletmektedir.1 Bütün tasavvufî gelenekler zikri kendi meşrep ve neşvelerine göreyorumlayarak farklı usûl ve terkiplerde zikir ayinleri düzenlemişlerdir. Bu farklıayinlerin bir kısmı yaşatılarak günümüze ulaşmış fakat bir kısmı da maalesefkaybolmuştur. Günümüze ulaşmayı başarmış usûllerden bir tanesi `İstanbul RifâîGeleneğinde Kıyam Zikri`dir. Bu zikir; evrâd okuma usûlü, musikî derinliği,terkibi ve vücut hareketleriyle Türk tasavvuf geleneğinde özgün bir yer teşkiletmektedir. Çalışmamızda bu zikrin, zâkirler tarafından icrâ edilen vücuthareketlerini ve lafızlarını konu aldık. Konuya zikrin Kur'an ve hadislerdekiyerine bakarak giriş yaptık. Tasavvuf kaynaklarında zikir kavramını anlatmayaçalıştık. Rifâî geleneğinin kurucusu Ahmed er-Rifâî ve Rifâî zikrinin İstanbul'daicrâ edildiği mekânlardan olan Ümmü Ken'an Dergâhı Şeyhi Ken'an Rifâî'ninzikir konusundaki görüşlerine yer verdik. Tasavvufta ibâdet olarak zikir vetarîkatlarda zikir gelenekleri hakkında temel bilgiler verdik. Çalışmanın anabölümünde, `Osmanlı'nın Son Dönemi İstanbul Rifâî Geleneğinde KıyamZikri`nin özgün seyrini takip ederek fotoğraflı açıklamalar yaptık. Böylecezâkirlerin tüm vücut hareketleriyle birlikte icrâ ettikleri lafızları tespit edipbelgeledik. Zikir ayininin bu yönüyle akademik çerçevede ilk defa ele alınaraközgünlüğünün de belgelenmesinin önemli olduğu düşüncesindeyiz.Anahtar Kelimeler: Zikir, Ahmed er-Rifâî, Ken'an Rifâî, Rifâî KıyamZikri, Ümmü Ken'an Dergâhı, Osmanlı Son Dönemi

Dhikr (invocation) is being together with Allah to be able to recognize Hismanifestation in the human and the universe. It is to never be without Him, hencewhy there is much encouragement to do dhikr in the Qur'an. Ibn Arabi definesdhikr as `Knocking on God's door and waiting and hoping for that to open.` Fromthis perspective dhikr is in the center of tasavvuf's practical and doctrinal aspects.All mystical traditions interpret dhikr per their own disposition and perform dhikrceremonies with different methods and composition. Some of these differentrituals have been sustained till today, but some of them unfortunately have beenlost. One that has reached our time is `Qauma Dhikr in İstanbul Rifâî Tradition.`This dhikr with its method of reciting evrad, depth of music, composition andbody movements has a special place among these ceremonies. The main topic ofthis study is the body movements of the people performing the dhikr and thewords they recite during the dhikr. First, we tried to understand the place of dhikrin Qur'anic verses and hadiths. While researching the concept of dhikr in mysticalsources, we focused on aspects of Ahmad al-Rifai, who is the founder of the RifaiOrder and Ken'an Rifai, who is the shaykh of Ümmü Ken'an Lodge in İstanbul.After giving information about dhikr as worship in tasavvuf and dhikr tradition indifferent orders, we wanted to determine and record the `Qauma Dhikr in İstanbulRifâî Tradition` with explanations and photographs by observing this authenticritual. We believe it is important to add this thesis to the literature as it is the firststudy in Turkish on this authentic ritual.Key Words: Dhikr, Ahmad al-Rifâî, Ken'an Rifâî, Rifâî Qauma Dhikr,Ümmü Ken'an Lodge, Ottoman Last Period