Doğa bilimlerinin hukuk felsefesine etkisi: Modern ve postmodern paradigma ekseninde bir değerlendirme

Abstract

Doğa bilimlerinde yaşanan gelişmelerle hukuka ilişkin görüşler arasında bir bağlantı bulunduğu düşüncesi, en azından hukukçular arasında alışık olunan bir düşünce değildir. Oysa belli bir dönemin evren, insan ve bilim anlayışı ile hukuk anlayışı arasında yakın bir bağlantı söz konusudur. Hukuk, insan düşüncesindeki büyük kırılmalardan ve dönüm noktalarından sanıldığından daha derinden etkilenmektedir. Bu yüzden bu çalışma, doğa bilimleri ile hukuk felsefesi arasındaki bağlantının mevcudiyeti ve mahiyetinin tespit edilmesi, doğa bilimlerinde yaşanan gelişmelerin hukuk felsefesine etkisinin açığa çıkarılmasını konu edinmiştir. Çalışmada, doğa bilimleri ve hukuk kavramları, modern ve postmodern paradigma çerçevesinde incelemiştir. Çalışmanın birinci bölümü, `Modern Paradigmada Bilim ve Hukuk: Monizm, Üstünlük, Pozitivizm, Belirlilik ve Otonomi` başlığını taşımaktadır. Bu bölümün ilk alt başlığında XIX. yüzyıla kadar Antik Yunan'dan miras kaldığı şekliyle `doğa felsefesi` olarak bilinegelen ve Bilim Devrimi'yle birlikte varlık kazanan `modern bilim` incelenmiştir. Modern bilimin temel nitelikleri/varsayımları olarak monizm, üstünlük, pozitivizm, doğrulanabilirlik, determinizm, otonomi ve doğaya galebe çalma amacı sayılmıştır. Bu bölümün diğer başlığında, XVII. yüzyıldan itibaren modern bilimin, iktisat, siyaset bilimi, sosyoloji gibi sosyal bilimleri etkilemesinden nasiplenen modern devlet ve hukuk incelenmiştir. Doğa bilimlerine benzer olarak modern hukukun, monizm ve üstünlük iddiasında olduğu, Hukuki Pozitivizm akımının etkili olmaya başlamasıyla birlikte belirliliği hedeflediği, otonom bir hukuk ve yargıç varsayımıyla hareket ettiği, soyut bir birey kavramına odaklanarak şekli hukuki eşitlik ve biçimsel adaletin sağlanmasını yeterli gördüğü ifade edilmiştir. Çalışmanın ikinci ve son bölümünün başlığı ise `Postmodern Paradigmada Bilim ve Hukuk: Pozivitizm, Üstünlük ve Otonominin Reddi, Pluralizm, Belirsizlik`dir. Bu bölümün ilk alt başlığında XX. yüzyılda başlayıp, XXI. yüzyılda tarih sahnesinde devleşen, Newton Çağı'nı kapatıp, Kuantum Çağı'nı başlatan postmodern bilim dönemi ele alınmıştır. Postmodern bilimin, modern bilimin monizm ve üstünlük iddiasını reddettiği, pozitivizm, doğrulanabilirlik ve determinizmi eleştirerek belirsizliğe göz kırptığı, ayrıca otonom bir bilim ve bilim insanı varsayımının reddiyle birlikte modern bilimin doğaya galebe çalma amacının meşru zeminini aşındırdığı ifade edilmiştir. Bölümün son alt başlığında ise, postmodern dönemde modern devletin monist karakterinin aşınmasıyla modern hukukun üstünlük iddiasının da sorgulandığı, Hukuki Pozitivizm akımı içinde dahi belirsizlik iddialarının gündeme geldiği, otonomiden mutualizme, şekli eşitlikten maddi eşitliğe, biçimsel adaletten somut adalete geçilmesi taleplerinin dile getirildiği ortaya konulmuştur. Tüm bu eleştirilerin, `postmodern hukuk`u tarih sahnesine çıkarttığı belirtilmiştir. Bu değerlendirmeler çerçevesinde, doğa bilimlerinde yaşanan gelişmelerin felsefi bir irdelemesi yapılmış ve modern/postmodern paradigmada doğa bilimlerinin temel nitelikleri/savları anlatılmıştır. Ardından modern/postmodern paradigmada hukukun da benzer temel nitelikleri/savdığı edindiği gösterilerek, sonuçta hukukun bile kendisinden oldukça farklı nitelikleri haiz olduğu düşünülen doğa bilimlerinden düşünüldüğünden daha fazla etkilendiği tespit edilmiştir.

The notion that there is a connection between the developments in natural sciences and the views on law is not common idea, at least among jurists. However, there is a close connection between the understanding of universe, human, and science, and the understanding of law of a certain period. The law is deeply impacted by the great breaks and the turning points in human thought. Therefore, this study focuses on the existence and nature of the connection between the natural sciences and the philosophy of law and aims to reveal the impacts of the developments in natural sciences on the philosophy of law. In this study, the concepts of natural sciences and law are examined within the framework of modern and postmodern paradigm. The first section of the study is titled `Science and Law in Modern Paradigm: Monism, Superiority, Positivism, Certainty, and Autonomy`. In the first chapter of this section, modern science, which was known as `philosophy of nature` as inherited from Ancient Greece until the 19th century, and came into existence with the Science Revolution, was examined. Monism, superiority, positivism, verifiability, determinism, autonomy, and the aim of dominating nature are considered as the basic features/assumptions of modern science. In the other chapter of this section, the modern state and law, which have been influenced by modern science which also have impacted social sciences such as economics, political science, and sociology since 17th century, are examined. It was stated that similar to natural sciences, modern law also purported monism, and superiority, and with the domination of Legal Positivism Movement, it aimed legal certainty, it acted with the assumption of autonomous law and judge, and deemed adequate to ensure formal equality, and justice by focusing on the concept of an abstract individual. The second and last section of the study is called `Science and Law in Postmodern Paradigm: Rejection of Positivism, Superiority, Autonomy, and Pluralism, Uncertainty`. The first chapter of this section is on the history of postmodern science, which ended the Newton era and started Quantum era, began in the 20th century, and became world shaking in 21st century. Postmodern science rejected modern science's claim of monism and supremacy, opened the door to uncertainty by criticizing positivism, verifiability, and determinism, and eroded the legitimate ground of the aim of modern science to dominate nature with the rejection of the assumption of an autonomous science and scientist. In the last chapter of the section, it was revealed that the claim of superiority of modern law was questioned with the erosion of the monist character of the modern state, claim of uncertainty came up even in Legal Positivism Theory, and transitions from autonomy to mutualism, formal equality/justice to substantive equality/justice have been demanded in postmodern era. It was stated that all these criticisms shaped `postmodern law` into existence. Within the framework of these evaluations, a philosophical examination of the changes in natural sciences has been made and the basic features/claims of natural sciences have been explained in the modern/postmodern paradigm. Then, it was shown that the law acquired similar features/claims that natural sciences had acquired, so as a result, it was revealed that although law is thought to be very different in essence from natural sciences, it is influenced by natural sciences, more than it is thought.