Türkiye Selçuklu Veziri Şemseddin Muhammed İsfahani (?-1249)

Abstract

Şemseddin Muhammed İsfahânî, Türkiye Selçuklu Devleti'nde uzun yıllar görev almış Fars asıllı önemli bir devlet adamıdır. Kaynaklar, onun adını ilk kez Sultan I. İzzeddin Keykâvus devrinde zikreder. Bu dönemde sırasıyla eşrâf-ı matbah (mutfak sorumlusu), münşî (inşâ divanı kâtibi) ve sultanın özel kâtibi anlamına gelen inşâ-i hâss vazifelerinde bulunmuştur. Sultan I. Alâeddin Keykubâd devrinde ise inşâ divanı başkanlığı (tuğrâi) ve daha sonra da Kayseri şahneliği görevinde bulunmuştur. II. Gıyaseddin Keyhüsrev devrinde Saltanat nâibliği görevine getirilen İsfahânî, Moğol tahakkümü sırasında üstlendiği görevler neticesinde niyâbet-i hazret (hâkimlik) ve ardından vezirlik mevkiine yükselmiş ve ölene kadar bu görevde kalmıştır. Şemseddin Muhammed İsfahânî'nin saltanat nâibi olarak görev yaptığı süre zarfında, Kösedağ savaşı öncesi ve sonrası Selçuklu Devleti adına yürüttüğü diplomatik faaliyetler, hem kendisi hem de Türkiye Selçuklu Devleti açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. Kösedağ bozgunundan sonra Türkiye Selçuklu Devleti Moğol tahakkümü altına girerken Batı Moğollarının lideri Batu Han'dan aldığı yarlığ ile şahsi otoritesini kuran Şemseddin Muhammed İsfahânî, artık yönetimde söz sahibi olmaya başlamıştır. Rakiplerini birer birer bertaraf eden Şemseddin İsfahânî, II. İzzeddin Keykâvus devrinde devletin mutlak hâkimi haline geldi. Bununla da yetinmeyen Şemseddin İsfahânî, Sultan II. Keykâvus'un annesi Berduliye Hatun'u nikâhına aldı. Bir sultan edasıyla devleti yöneten Şemseddin İsfahânî, iki yıllık dikta yönetiminin ardından yine Moğolların emri üzerine azledilip öldürülen ilk Selçuklu devlet adamı oldu (1249).

The Persian - originated Semseddin Muhammad İsfahani is a important statesman who served for many years on the Turkey Seljuk State. Sources, mentions his name for the first time in the period of Sultan I.İzzeddin Keykavus. In this period, respectively he served as responsible for the kitchen (eşraf-ı matbâh), clerk of editorial counsil (münşî) and `inşâ-i hass` meaning special clerk of the Sultan. In period of Sultan Alaeddin Keykubad, he served as the president of the editorial council (Tuğrâi) and then as the governor of Kayseri. In period of II. Gıyseddin Keyhusrev, he was appointed as regent of the Sultan (nâib-i saltanat). As a result of the duties he undertook during the Mongol domination, was promoted to regent of the Mongol (niyâbet-i hazret). And then Semseddin İsfahani who become vizier performed this duty until his death. Semseddin İsfahani, when was a regent of the Sultan, his diplomatic activities carried out on behalf of the Seljuk State in battle of Kosedag pre and post (1242-1245), both in terms of itself and had important consequences in terms of the Turkey Seljuk State. After the defeat of Kösedağ, while the Mongol domination began in the Seljuk State, Şemseddin İsfahânî who build domination with authority (yarlığ) received from the Batu Han who leader of West Mongols, began to have a say in the administration. İn period of II. İzzeddin Keykavus, Semseddin İsfahani who kill of his opponents one by one, he became the absolute ruler of the state. Semseddin İsfahani who dissatisfied with this, married with Berduliye Hatun who mother of Sultan II. Keykavus. Semseddin İsfahani who ruled the state as a sultan, became the first Seljuk statesman who was dismissed and killed on the orders of the Mongols after two years of dictatorship (1249).