Gülme kuramları bağlamında Kazan Tatar fıkraları

Abstract

Fıkralar, özünü gerçeklikten alan, işlekliğini yitirmeden günümüze kadar ulaşan önemli folklor ürünlerinden biridir. Ruhun hissettiği duyguların fizyolojik yansıması olan gülmeyi ise fıkranın noktası olarak değerlendirmek mümkündür. Çalışmamızda Türk dünyasının İdil Ural Bölgesinde 1552 yılından itibaren Rus hâkimiyeti altında yaşayan Kazan Tatar Türklerinin fıkraları ele alınmış; Tataristan'da yapılan araştırmalar çerçevesinde fıkraların Kazan Tatarları için müstakil bir tür hâline gelme süreci ve fıkranın yapısı, içeriği, işlevi üzerine araştırmacıların görüşleri değerlendirildikten sonra çalışmanın temelini oluşturan 939 fıkra incelenmiştir. Söz konusu fıkralar, Tatar Ḫalık İcatı serisinin Mäzäklär cildinde yayımlanmıştır. Çalışmamıza daha önce değerlendirilmiş olmaları nedeniyle, Nasreddin Hoca fıkraları dâhil edilmemiştir. Çalışmanın temelini oluşturan fıkra metinleri Türkiye Türkçesine aktarılarak gülme kuramları bağlamında ve fıkra tipleri açısından incelenmiştir. Gülme kuramları bakımından yapılan değerlendirmede, Kazan Tatar Türklerinin mizah algılarının ve kültürel eğilimlerinin tespiti mümkün olmuştur. Fıkra tiplerinin tespit edilerek tasnif edilmesi ve tip değerlendirmesi sonucunda, şimdiye kadar yapılan çalışmalarda ele alınmayan tiplerin tespiti ve buna bağlı olarak Kazan Tatar fıkraları için yeni bir tasnif denemesi önerilmiştir. Çalışmada ele alınan fıkralar ilk defa Türkiye Türkçesine kazandırılan fıkralardır. Bunun yanı sıra, Kazan Tatar fıkralarının kuramsal açıdan incelenmesi ve detaylı tip değerlendirmesi de ilk defa gerçekleştirilmiştir. Çalışmamızda, her fıkra ele alınarak en baskın olan kurama göre değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında Kazan Tatar fıkraları ile ilgili elde edilen veriler sunulmuş ve kuramlar üzerine yeni bir değerlendirme yapılarak bundan sonraki çalışmalara katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

Anecdotes are one of the important folklore products which take its essence from reality and survive until modern days without losing its functionality. It is possible to assess laughter, which is the physiological reflection of emotions that the soul feels, as the point of anecdote. In this study, anecdotes of Kazan Tatar Turks who have been living under the dominance of Russia since 1552 in Idyll Ural Region of Turkish world are discussed; within the frame of researches carried out in Tatarstan, opinions of researchers on the process in which anecdotes became a separate genre for Kazan Tatars and on the structure of anecdotes were evaluated, and 939 anecdotes which underlie the study were analysed. The mentioned anecdotes were published in the volume of Mäzäklär of the series of Tatar Ḫalık İcatı. Since they were evaluated earlier, Nasreddin Hodja anecdotes were not included in the study. Anecdote texts which underlie the study were translated into Turkish and they were analysed within the frame of laughter theories and in terms of anecdote types. In the evaluation made in terms of laughter theories, it became possible to identify the sense of humour and cultural tendencies of Kazan Tatar Turks. As a result of the classification of anecdote types and of the evaluation of types, identification of types which have not been discussed in the conducted studies so far and consequently a new classification for Kazak Tatar anecdotes were suggested. Anecdotes which were discussed in the study were translated into Turkish for the first time. Besides, analysis of Kazan Tatar anecdotes in terms of theoretical perspective and the detailed evaluation of types were also carried out for the first time. In the study, each anecdote was discussed and evaluated in terms of the most dominant theory. In the conclusion part of the study, information acquired about Kazan Tatar anecdotes was presented, and it is aimed that it shall contribute to the future studies by making a new evaluation on theories.