Halk takvimi ve meteorolojisi ile ilgili inanış ve ritüeller

Abstract

Zaman mefhumu ilk çağdan itibaren gerek bireysel gerekse toplumsal yapıda önemli bir olgu mahiyetindedir. İlerleyen zamanla beraber değişen hava durumu ve tabiat döngüsü insanın dikkatini çekmiş, dönem insanı tüm bu değişim üzerinde söz sahibi olmak istemiş akabinde çeşitli uygulamalarda bulunmuştur. İnsan, önce takvimsel düzenin çerçevelerini kabataslak çizmiş ardından bazı tarihlere anlam yükleyerek özel kılmıştır. Meteoroloji ise zamanın getirdiği hava koşulları ve iklimsel değişiklerle ilgilidir. Hava şartları özellikle sosyo-ekonomik alanda insan hayatı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Kışın soğuk havadan korunmak için hayvanlarını ve kendisini kapalı alanlara hapseden insan havanın ısınmasıyla beraber yeniden dışarıya çıkarak tabiat ve doğayla bütünleşmiştir. Kışın bitip baharın geldiği ve yazın başladığı zaman aralığı birçok toplumda törenlerle kutlanmış takvimlerde ayrı bir yer edinmiştir. Günümüzde hâlâ mevsimsel bayramların kutlandığı Türkiye Cumhuriyeti coğrafyasında yapılan araştırma ve incelemeler göz önüne alınarak yapmış olduğumuz çalışmada bu günleri özel kılan ritüel, yasak, yaptırım, oyun ve yemek kültürü gibi folklorik temalar incelenmiştir. Halkın yazılı, kabul görmüş takvim düzeninin yanında tecrübelerine dayanarak oluşturduğu ve ortak hafızada sakladığı `halk takvimi` kavramı da çalışmamızda çok yönlü olarak incelenmiştir. Çalışmada, takvim mefhumu ve mevsimsel özel günlerin yanı sıra tabiata ait kavramlar, özellikle gökyüzü ile ilişkilendirilen nesne ve olaylar da incelenmiştir. Ay, güneş, yıldız gibi gök cisimlerine; gökkuşağı, rüzgâr, yıldırım, şimşek gibi doğa olaylarına ve yada taşı gibi göksel objelere yüklenen anlamlar, halkın kültürel değerlerine yansıması bağlamında değerlendirilmiştir.

Since primeval era, concept of time is an important issue not only for individuals but alsao forsocieties. Threoughout time, chancing weather conditions and cycle of nature arouse attention of people and those people wanted to control over these chances also they practised on this issue. At first people drew roughly almanac structure framework and after that they made some dates significant by attiributing meaning to these dates. Meteorology is about weather conditions and climatic changes. Especially, weather conditions have a large effect on socio-economic lives of people. People who entered indoor areas to protect themselves and their animals from cold weather communed with nature with warmed weather. Time period of end of winter, begining of spring and summer celebrated with ceremonies in many civilization and had always a significant place in calendars. In the study that we made considering the research and studies that are carried out in the geography of Turkish Republic in which seasonal festivals, still are being celebrated today, folkloric themes such as rituals, bans, sanctions, plays and cousine which makes these days were analyzed. The term Folk calender which was constructed based on folk's well-accepted written calender system and keep in collective memory was sophisticatedly analyzed. In this study, not only notion of almanac and seasonal special days but also terms related to nature, especially bodies and events associated with sky are analyzed. Celestial bodies such as the moon, the sun and stars also natural phenomena like rainbow, wind, lightning, thunder and celestial object as Yada Taşı are studied in consideration of folk's cultural aspects and culturally assigned meanings and sanctions.