Türkiye - Doğu Türkistan ilişkileri (1923-2009)

Abstract

Türkiye - Doğu Türkistan İlişkileri geniş bir tarihi döneme yayılır. Bu iki Türk bölgesinin ilişkisi bazı dönemler kesintiye uğrasa da günümüze kadar devam etmiştir. Türk Tarihi ve Türk Kültürü açısından Doğu Türkistan yeri tartışılmazdır. Doğu Türkistan günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içinde bulunmaktadır. Doğu Türkistan 1955'ten idari olarak Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi adıyla yönetilmektedir. Bölgenin uluslararası ticaret ve güvenlik açısından önemi gittikçe artmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin insan hakları ihlalleri sebebiyle Doğu Türkistan Meselesi günümüzde uluslararası bir sorun halini almıştır. Doğu Türkistan Meselesi, Türkiye gündeminde sık sık yer almaktadır. Türkiye ile Doğu Türkistan İlişkileri, 1865 yılında bağımsız bir devlet kuran Yakup Beg'in, Osmanlı Devleti'nden yardım istemesiyle artmıştır. Yakup Beg, Osmanlı Devleti'ne bağlılığını ilan etmiştir. Yakup Beg'in hâkimiyetinin sona ermesinin ardından bölge Çin Mançu hâkimiyetine girmiştir. Türkiye ile Doğu Türkistan İlişkileri Yakup Beg'den sonra dönemsel farklılıklar göstererek devam etmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti'nin Doğu Türkistan'a hâkim olmasıyla bu bölgeden Türkiye'ye göçler yapılmıştır. Bu göçlerle Türkiye - Doğu Türkistan ilişkileri yeni bir boyut kazanmıştır. 1971 yılında başlayan Çin Halk Cumhuriyeti – Türkiye Cumhuriyeti İlişkilerinde Doğu Türkistan Konusu önemli bit etken olarak görülmektedir. Doğu Türkistan'daki kurtuluş hareketlerinin merkezini Türkiye ve Türkiye'deki Doğu Türkistanlılar olarak gören Çin, Doğu Türkistan konusunu Türkiye ile olan siyasi ve ekonomik ilişkilerinde gündeme getirmektedir. Türkiye, milli ve dini bağlarının bulunduğu Doğu Türkistan'da yaşanan insan hakları ihlalleri konusunda tepki göstermektedir. Bu sebepler, Türkiye – Doğu Türkistan İlişkilerini Türk Halkının, TBMM'nin ve Türk siyasetçilerin gündeminde tutmaktadır. Bu çalışmada coğrafi olarak birbirine uzak görünen bu iki bölgenin ilişkileri, Türkiye'deki Doğu Türkistanlıların faaliyetleri ve Türkiye – Doğu Türkistan İlişkilerinin Türk dış politikasına etkileri incelenmektedir.

Turkey - Eastern Turkistan relations covers a large period of history. The relationship between these two Turkish regions has continued until today, although it was interrupted during some periods. The place of East Turkestan in terms of Turkish History and Turkish Culture is indisputable. East Turkestan is located in the People's Republic of China. Since 1955, East Turkestan has been administrated under the name of Xinjiang Uygur Autonomous Region. The region is becoming increasingly important in terms of international trade and security. Due to the human rights violations of the People's Republic of China, the East Turkestan Problem has become an international problem. East Turkestan problem often takes place on Turkey's agenda. East Turkestan Relations with Turkey increased after Yakup Beg who established an independent state in 1865, asked for help from the Ottoman Empire. Yakup Beg declared his loyalty to the Ottoman Empire. After Yakup Beg's rule, the region started to be ruled by Chinese Manchu. East Turkestan Relations with Turkey have continued showing seasonal differences after Yakup Beg. After dominance of People's Republic of China on East Turkestan, migrations took place to Turkey from this region. Due to these migrations, Turkey - East Turkestan relations have gained a new dimension. After relations of Turkey and China started in 1971 East Turkistan subject is considered tıo be an important factor. China considers Turkey as the center of liberation movement in East Turkestan East Turkistan in Turkey as Turkey and China, raises the issue of East Turkistan in the agenda of political and economic relations with Turkey. Turkey, which have religional and national bonds with East Turkestan reacts about the violations of human rights in the region. These reasons, keeps the Turkey - East Turkestan relations on the agenda of Turkish Parliament, politicians and people. In this study, the relationship of these two regions which appear to be geographically distant, East Turkistan activities in Turkey and effects of Turkey - East Turkistan relationship on Turkey Foreign politics is examined.