Rızaeddin b. Fahreddin, Ahmet Hadi Maksudi ve Remiyev kardeşlerin faaliyetleri çerçevesinde Kazan Ceditçiliği

Abstract

Bu yüksek lisans tezinde Kazan Tatarları arasında cedit hareketinde pratik ve teorik anlamda katkısı olmuş aydınların faaliyetleri konu alınmıştır. Tezin girişinde cedit hareketi filizlenirken Kazan'ın sosyal, siyasi durumu ve eğitim seviyesi anlatılmıştır. Bunun akabinde yeniliği zaruri kılan etmenler açıkça ifade edilmiştir. Tezin ikinci bölümünde din adamı olarak müftülüklerde vazife almış Rızaeddin b. Fahreddin'in hayatı, ceditçiliği benimsemesi ve hizmetleri ele alınmıştır. Rızaeddin b. Fahreddin'in dini düşüncede ceditçiliği temellendirmesi ve katıldığı toplantılarda beyan ettiği fikirleri incelenmiştir. Rızaeddin b. Fahreddin'in matbaa alanındaki faaliyetleri Şura dergisi merkeze alınarak açıklanmaya çalışılmıştır.Tezin üçüncü bölümünde ise ceditçiliğin diğer bir sahası olan eğitim ele alınmıştır. Eğitimde ise Ahmet Hadi Maksudi temel alınmıştır. Hadi Maksudi'nin hayat hikâyesi ve ailesi Tatarca kaynaklardan günümüz Türkçesine aktarılarak tasnif edilmiştir. Ahmet Hadi Maksudi'nin başta pedagog kimliği ele alınarak eğitim alanında yazdığı kitaplardan bahsedilmiştir. Eğitim kitapları yanında matbaa faaliyetlerine de Yıldız gazetesi merkezinde değinilmiştir. Dördüncü bölümde ise Şakir ve Zakir Remiyevler ele alınarak ceditçiliğin iktisadi ve entelektüel arka planı açıklanmaya gayret edilmiştir. Bu bölümde Remiyev kardeşlerin eğitim serüvenleri, altın madenleri ve matbaa alanında ceditçiliğe vermiş oldukları katkılardan söz edilmiştir. Bu bölümde sıralanan bilgiler Türkçe kaynakların yetersizliği nedeniyle Kazan Tatarcasından aktarım yapılarak elde edilmiştir. Sonuç bölümüne gelindiğinde tezin önceki ana ve alt başlıkları değerlendirmeye alınmıştır. Cedit hareketinin tek bir sahada yayılmadığı aydınların, elitlerin ve din adamlarının da destekleri ile ilerlediği anlaşılmıştır. Ceditçilik eğitim ve basın-yayın faaliyetleri ile arz edilirken Tatar aydınlarının birbirleri ile bağlantı halinde ilerledikleri tespit edilmiş ve alt başlıklarda ayrıntı bir şekilde anlatılmış olan bilgilerin genel bir izahı yapılmıştır.

Aim of this postgraduate thesis is to have a closer look to intellectuals who contribute pratically and theorically to Kazan Tataric Jadidism. İn the first part of the thesis Kazan's social, political and intellectual situation of the time while Jadidism have newly emerged has mentioned. İn the following part why Jadidism was necessary has mentioned. İn the second part a cleric, Rızaeddin b. Fahreddin's life, his acceptance of Jadidism and his benefits has mentioned. His printing words has taken hand by putting Şura Magazine in to the center. In the third part of the thesis education which is and important field of Jadidism. In education side Ahmet Hadi Maksudi has mentioned. His life story has translated into Turkish from Tatar and classified. Within this work Maksudi's pedagogical identity, his books and his printing Works has underlined by putting Yıldız newspaper in the center. In the fourth part, Jadisims economical and intellectual background has taken hand by mentioning Şakir and Zakir Remiyev. In this part Remiyev Brothers educational adventures, gold mines and their addition to printing Jadidism has mentioned. On this subject Turkish sources was inadequate therefore some sources has translated from Kazan Tatar documents.In the last part previously mentioned main and sub topics has mentioned before reassessed. It is understood that Jadidism has not spread within one field but also with the aid of elites, intellectuals and clerics .While Jadidism has being spread by education and print-press works it has underlined that Tatar intellectuals were very conntected with each other and these phenomenon widely explained.