Tanzimat`tan itibaren Türk edebiyatında yenileşme çabalarının fikrî zemini

Abstract

Tanzimat dönemi, edebiyatımızda ve düşünce tarihimizde bir uygarlık dönüşümünün en temel parametrelerini çözümleyebilmek bakımından önemli bir yere sahiptir. Böyle bir açıdan düşünüldüğünde edebiyatın yenileşme zemini, Tanzimat Fermanı'nın ilanıyla beraber hızlı bir gündem yaşayarak edebî, kültürel ve sanatsal açıdan yeniliğin bütün fikrî unsurlarını görmemize olanak sağlamıştır. Bu araştırma, Tanzimat'ın özellikle gelenekle olan ilişkisini, modernleşmeyle beraber Osmanlı düşüncesine doğrudan tesir etmiş batılı yeni kavram ve edebî ifade biçimleriyle birlikte kıyaslama ve analiz etme endişesi duyar. Tanzimat'ın siyasî arka plandaki yenilikleri, söz konusu yeniliklerin edebiyat ve sanattaki değişmelerle karşılık bulması, bu çalışmanın asıl eleştirel açıdan bakmaya çalıştığı temel meseledir. Bu bağlamda Tanzimat reformlarının edebiyatı da peşinden sürüklemesi, entelektüel bir uğraşı alanı olan edebiyatın öncü role mi yoksa araçsal bir formasyon unsuruna mı dönüştüğünü tartışmalı hale getirmiştir. Bu tartışmanın birinci ayağı kavramsal yeniliklerin gelenek karşısındaki yeni anlam dünyasıdır. İkincisi ise Tanzimat'la edebiyat dünyamıza giren yeni anlatım biçimleri olan roman, hikâye ve tiyatronun toplumsallıktan hareket ederken gelenekle olan bağını ne derece muhafaza edebildiği sorunudur. Dolayısıyla gelenek ve toplumsal kabul ve karşılığı olan inanç merkezli değer sisteminin Tanzimat düşüncesiyle olan bağı, burada temel sorgulama etkinliğinin de asıl kırılma noktasını teşkil eder. İşte bu çalışma, Tanzimat'ın edebiyat tarihi yazıcılığında yer alan tarihsel ve kültürel tanımlama çabalarına yönelik eleştirel bir bakış açsısı getirebilme amacı taşır.

The Tanzimat period has an important place in our literature and in our history of thought in terms of analyzing the most basic parameters of a civilization transformation. From this point of view, the renewal ground of literature has enabled us to see all the intellectual elements of innovation in literary, cultural and artistic terms by experiencing a rapid agenda with the declaration of the Tanzimat Edict. This research is concerned about comparing and analyzing the relationship between Tanzimat and tradition, especially with the new concepts and literary expression forms which directly influenced Ottoman thought with modernization. Tanzimat's innovations in the political background, and the corresponding changes in literature and art, are the main critical issues of this study. In this context, the fact that Tanzimat reforms led literature also made it questionable whether literature, which is an intellectual field of study, turned into a leading role or an instrumental formation element. The first pillar of this discussion is the new world of meaning of conceptual innovation versus tradition. The second is the question of the extent to which novel, story and theater, which are new forms of narration that entered our literary world with the Tanzimat, can maintain their connection with tradition while moving from sociality. Therefore, the link between the belief-centered value system, which is the tradition and social acceptance and equivalence, with the Tanzimat thought constitutes the main breaking point of the basic questioning activity here. This study aims to provide a critical point of view on the historical and cultural definition of the Tanzimat literature.