Mevlana Himmeti Divanı ve bağlamlı dizini

Abstract

Klasik Türk şiiri, yüzyıllar süren serüveninde dili işleyerek daha sanatsal hale gelmesini sağlamış ve dilin gelişim evrelerini içerisinde barındırmıştır. Bu sürecin sonunda günümüze gelindiğinde ise söz konusu eserleri çözümlemek için pek çok kaynağa ihtiyaç duyulmuştur. Tezimizde klasik şiirin Azerbaycan sahasındaki bir temsilcisi olan Mevlânâ Himmetî'nin divanı esas alınarak incelenmiştir. Çalışmamız, Giriş, İran'daki Azerbaycan Türkleri ve Edebiyatı, Mevlânâ Himmetî, İnceleme, Metin, Bağlamlı Dizin, Sonuç olarak yedi bölümden oluşmaktadır. Öncelikle çalışmamızın amacı, önemi, sınırlılıkları ve yöntemine dair bilgi verilmiştir. Daha sonra İran'daki Azerbaycan Türkleri ve Edebiyatı bölümüne yer verilmiştir. Üçüncü bölümde çalışmamızın esasını teşkil eden Mevlânâ Himmetî Enguranî'nin hayatı ve edebi kişiliğinden bahsedilmiştir. İnceleme bölümünde Himmeti'nin şiirleri ses ve şekil bilgisi yönünden incelenmiş ve döneme ilişkin özellikler tespit edilmiştir. Metin bölümünde divanın tıpkıbasımı dikkate alınarak yüz doksan altı şiirin transkripsiyonlu tam metnine yer verilmiştir. Bağlamsal dizin ve işlevsel sözlük bölümü `TEBDİZ` programı aracılığıyla hazırlanarak divanın söz varlığı (kalıp ifadeler, deyimler, atasözleri, terimler) ve morfolojik açıdan incelemesi ortaya çıkarılmıştır. Bunun neticesinde şairin dilinin zenginliği, özgün mazmunlar bulmaktaki becerisi, Türkçenin gelişim süreci ortaya koyulmuş, Azerbaycan coğrafyasının söz dağarcığı ile düşünce yapısı incelenmiştir.

Classical Turkish poetry has made the language more artistic by processing the language in its centuries-long adventure and has included the stages of language development. At the end of this process, many resources were needed to analyze the works in question. In our thesis, Mevlânâ Himmetî Enguranî, a representative of classical poetry in the field of Azerbaijan, is examined on the basis of divan. Our work consists of seven chapters such as Introduction, Azerbaijani Turks and Literature in Iran, Mevlânâ Himmetî, Analysis, Context, Concordance and Conclusion. Firstly, there were given the purpose, importance, limitations and methods of work. Secondly, there was given an information on Azerbaijan Turks and Literature living in Iran. In the third chapter, life and literary personality of Mevlana Himmetî Enguranî, which constitutes the basis of our study, is mentioned. In conclusion, Himmeti's poems were examined in terms of phonetics and morphology, and features related to the period were determined. In the text section, a full transcribed text of one hundred and ninety-six poems is given, taking into consideration the edition of the divan. Concordance and functional glossary section was prepared through `TEBDİZ` program and the divan's vocabulary (stereotypes, idioms, proverbs, terms) and morphological aspects were revealed. As a result of this, the richness of the poet 's language, his ability to find original mazmuns, the development process of Turkish were put forward and the vocabulary and thought structure of Azerbaijan geography were examined.