A sociological approach to feminist translation practices in Turkey: The case of feminist websites

Abstract

Toplumsal cinsiyet ve çeviri arasındaki ilişkiyi inceleyen feminist çeviribilim, feminizm ve çeviribilimin yaşadığı paradigma kırılmalarının da etkisiyle, 1970'li yılların sonu 1980'li yılların başında Kanada'nın iki dilli Quebec bölgesinde ortaya çıkmıştır. Çeviribilimde yaşanan kültürel dönüş ve feminizm bünyesinde filizlenen dilbilimsel yaklaşımlar, feminizm ve çeviribilimin bir araya gelebilmesine, neticesinde de feminist çeviribilimin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Feminist çeviribilim ilk ortaya çıktığı 1970'li yıllardan bu yana değişip gelişmiştir. Özellikle son yıllarda, üçüncü dalga feminizmin ve queer kuramın da etkisiyle, feminist çeviribilimdeki batı merkezli ve kadın odaklı bakış açısı eleştirilmekte, genellikle edebiyat eserlerinin çevirisine odaklanan kısıtlayıcı eğilim sorgulanmaktadır. Feminist çeviri alanında çalışan bilim insanları farklı coğrafyalardaki farklı feminist çeviri pratiklerini inceleyen daha fazla çalışma yapılması gerektiğini dile getirmektedir. Söz konusu bu gerekliliğin ve feminizmin yaşadığı dijital dönüşümün farkında olarak yola koyulan bu tez, iki Türk feminist internet sitesinde, 5Harfliler ve Çatlak Zemin'de, yayınlanan çevirilere odaklanmakta ve Türkiye'deki feminist çeviri pratiklerine yeni bir ışık tutmaya çalışmaktadır. Bu tez, 5Harfliler ve Çatlak Zemin'in hangi yollarla ve ne ölçüde feminist çeviri pratiği gerçekleştirdiğini, çeviri sürecine müdahil olan aktörlerinin sahip oldukları `habitus`, `sermaye` ve `illusio`ların söz konusu internet sitelerinde yayınlanan feminist çeviriler üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu ortaya çıkarmayı ve bu sayede feminist çeviribilime sosyolojik bir bakış kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle, 5Harfliler ve Çatlak Zemin'de kuruldukları tarihlerden 2019 yılının Mayıs ayı sonunda kadar yayınlanan İngilizceden Türkçeye çevrilmiş makalelerin tematik ve yanmetinsel analizi gerçekleştirilmiştir. Ardından, feminist çeviribilimin ve Bourdieu sosyolojisinin aktör vurgusu göz önünde bulundurularak, 5Harfliler veya Çatlak Zemin'de en az iki feminist temalı metin çevirmiş 11 çevirmen ve 5Harfliler'den 2, Çatlak Zemin'den 1 editörle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Yapılan analizlerin sonucunda gerek 5Harfliler'in gerekse Çatlak Zemin'in feminist temaları ele alan kaynak metinleri çevirerek ve çeviri ve/ya çevirmeni görünür kılan ya da hedef okurun kaynak metni ve yazarı anlamlandırmasını kolaylaştıran yanmetinsel unsurlardan yararlanarak farklı oranlarda da olsa feminist çeviri yaptıkları görülmüştür. Ayrıca yapılan görüşmeler sayesinde, 5Harfliler ve Çatlak Zemin'deki feminist çeviri pratiklerinin söz konusu internet sitelerinin genel (yayın) politikaları ve aynı zamanda çeviri aktörlerinin habitusları, sermayeleri, zihin yapıları, kişisel tarihleri, ilgileri, zevkleri ve elbette feminist kimlikleri tarafından biçimlendirildiği ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Çeviri sosyolojisi, feminist çeviribilim, 5Harfliler, Çatlak Zemin, online feminizm, Türk feminist internet siteleri, Pierre Bourdieu.

Feminist Translation Studies (FTS) which examines the relationship between gender and translation emerged in bilingual Quebec in Canada in the late 1970s and early 1980s in line with the paradigm shifts in both feminism and Translation Studies (TS). The cultural turn in TS and the linguistic approaches in feminism paved the way for fruitful interaction between feminism and TS and hence the emergence of FTS. Since then, FTS has expanded and evolved. Especially in recent years, with the emergence of third wave feminism and queer theory, feminist translation scholars have begun to criticize and challenge the Western- and woman-centred perspective in FTS and the limited analytical focus on literary translation. They argue that the scope of FTS should be expanded, and it should be `gender conscious` not simply `woman-centred`. They also call for more studies on the non-literary and non-western feminist translation practices. Paying attention to this call and keeping up with the digital transformation of feminism, this dissertation focuses on the translations on two Turkish feminist websites, 5Harfliler and Çatlak Zemin, and attempts to shed new light on feminist translation practices in Turkey. This dissertation aims both to explore the ways and the extent to which 5Harfliler and Çatlak Zemin are engaged in feminist translation practices, and to reveal how the translational agents' `habitus`, `capital` and `illusio` affect (and are affected by) the feminist translation practices on the websites and hence to offer a sociological insight into FTS. To this end, firstly, thematic and paratextual analyses were performed on the articles translated from English into Turkish and published on 5Harfliler and Çatlak Zemin from their establishment until the end of May 2019. Then, given the agency focus of both FTS and Bourdieusian translation sociology, semi-structured interviews were made with 11 translators who translated at least two feminist themed articles on either 5Harfliler or Çatlak Zemin and with 2 editors from 5Harfliler and 1 editor from Çatlak Zemin. The results of the thematic and paratextual analyses showed that both 5Harfliler and Çatlak Zemin performed feminist translation practices, albeit to varying degrees, by translating the source texts which address feminist themes and by making use of both the paratexts making translation and/or translator visible and the contextualizing paratexts that provide additional and contextual information about the source text and author. Additionally, the results of the interview analysis revealed that feminist translation practices on 5Harfliler and Çatlak Zemin were inevitably shaped and determined both by general (publishing) policies of the websites and by the agents' (translators and editors) habitus, capitals, dispositions, mindsets, personal herstories, interests, tastes, needs and feminist identities.Keywords: Translation sociology, feminist translation studies, 5Harfliler, Çatlak Zemin, online feminism, Turkish feminist websites, Pierre Bourdieu.