Yürük semâî formunun biçim analizi

Abstract

Bu araştırmada; bestelendiği usûlün adını alan, klâsik fasılda son sözlü form olan ve ritmik yapısı itibarıyla coşkulu bir nitelik taşıyan Yürük Semâî formu konu edinilmiştir. Literatüre bakıldığında form ile alâkalı yapılan araştırmaların sayı bakımından azlığı dikkati çekmiş, bu sebeple formların yapıları hakkında verilen bilgilerin yetersiz olduğu düşüncesi ortaya çıkmıştır. Buradan hareketle form analizlerine bakıldığında hep ezgi unsurunun dikkate alınarak yapılmış olması da araştırmamızın konusunu belirlemede önemli bir etken olmuştur. Araştırmada Yürük Semâî formu; ilk örneklerinin atfedildiği 15. yüzyıl bestekârı Abdülkâdir Merâgî'den, klâsik devrin son temsilcisi olarak kabul görmüş 19. yüzyıl bestekârı Zekâi Dede'ye kadar olan süreçte bestelenmiş 147 eserle sınırlandırılmış ve eserler biçim açısından analiz edilmiştir. Yapılan analizlerde Prof. Dr. Serda TÜRKEL OTER tarafından geliştirilen, mevcut kaynaklarda var olan analiz yöntemlerinden farklı olarak güfte unsurunun ön planda tutulması esasına dayalı bir yöntem kullanılmıştır. Bu yöntem ile her eserin formülü ortaya konmuş; güfte ve terennüm dağılımları belirtilerek analiz süreci detaylandırılmıştır. Formun murabba işleyişi dokuz, nâkış işleyişi de sekiz ana başlık altında toplanmıştır. Güfteleri dört mısradan daha az veya çok olan eserler de mısra sayılarına göre müsennâlar, müsellesler, müseddesler, müsemmenler, mütessalar ve muaşşerler olmak üzere altı başlık altında yer almıştır. Usûl geçkisi kullanan eserler `usûl geçkililer` alt başlığı altında; meyân bölümünü teşkil eden üçüncü mısralardan sonra gelen terennümlerin diğer terennümlerden farklı ezgilere sahip olduğu kullanımlar da `meyân terennümlüler` alt başlığı altında yer almaktadır. Ayrıca formun simetrik yapısı gereği, simetri hatası olduğu saptanan eserler mümkün mertebe orijinale bağlı kalınarak düzeltilmeye çalışılmış; yazılı belgeler ışığında da gerekli görülen eserlerin bestekâr, makam, güftekâr bilgileri güncellenmiştir. Sonuç olarak Yürük Semâî formunun kaynaklarda bahsedilen tariflerinin aksine farklı işleyiş biçimlerinin olduğu saptanmış ve ilgili eserler bu işleyiş şekillerine göre tasnif edilmiştir.

In this research; Yürük Semâî form, which takes the name of the usûl in which it was composed, is the last verbal form in the classical fasıl and has an enthusiastic quality in terms of its rhythmic structure, were mentioned. When we look at the literature, it is noteworthy that the number of studies conducted with the form is small in number, and therefore, the idea that the information given about the structure of the forms is insufficient. Considering the analysis of the form from this point of view, the fact that it was always made by considering the melody factor was an important factor in determining the subject of our research. Yürük Semâî form in the research; from the 15th century composer Abdülkâdir Merâgî, the first examples of which were attributed, to the 19th century composer Zekâi Dede, who was accepted as the last representative of the classical period, was limited to 147 works composed and analyzed in terms of form. In the analyzes made, a method based on the emphasis of the lyrics element unlike the existing analysis methods in the sources was used, developed by Prof. Dr. Serdar TÜRKEL OTER. With this method, the formula of each work has been revealed; the analysis process is detailed by indicating the distribution of lyrics and chants. The Murabba processing of the form were collected under nine and the nâkış processing under eight main titles. The works, whose lyrics are more or less than four verses, were also included under six titles: müsennas, müselleses, müseddeses, müsemmens, mütessas and muaşşers according to the number of verses. The works, using usûl passage are under the sub-heading `works having rhythm passages`; the uses of the chants after the third verse, which constitutes the meyân section, have different melodies than the other chants, are also under the sub-heading `works having meyân chants`. In addition, due to the symmetrical structure of the form, works that were found to have symmetry errors were attempted to be corrected as much as possible by adhering to the original; the composer, maqam and lyrics writer information of the works that were deemed necessary in the light of the written documents were updated. As a result, contrary to the descriptions of Yürük Semâî form mentioned in the sources, it has been determined that there are different shapes of processing and related works have been classified according to these shapes of processing.