Tasarlanmış mekânlarda kültürel miras aktarımı ve yeniden canlandırma: Hamamönü ve çevresi

Abstract

Ankara'nın eski kent merkezinde yer alan ve yenileme çalışmalarından sonra turizme açılan Hamamönü ve çevresini halk bilimsel bir bakış açısıyla ele alan bu çalışma; genel anlamda kentleşme ve modernleşmeyle, toplanma ve aktarım işlevi gören kültürel mekânların kaybına ve bu kaybın kültür aktarımı açısından sonuçlarına, özelde ise bir kentsel yenileme mekânı olan Hamamönü'ne; mekân, insan ve kültür ilişkisi ekseninde odaklanmıştır. Tezin ilk bölümünde kent ve kentleşmeye yönelik yaklaşımlara yer verilmiş, ikinci bölümde halk biliminin çalışma alanı olarak kent ve kent folkloru yaklaşımlarına, kentleşme ve modernleşme süreçlerinde halk biliminin değişen çalışma yöntemlerine değinilmiştir. Tezin son bölümü, çalışmanın alanını oluşturan ve kentsel bir imge ve turizm alanı hâline getirilmeye çalışılan Hamamönü ve yakın çevresi üzerinden, kentlerin yenilenerek turizme açılan alanlarında kültür aktarımı ve yeniden canlandırma meselesine odaklanmıştır. Tezde, bölgede açılan işletmeler, düzenlenen etkinlikler ve uygulamalar üzerinden; bölgenin Ankara için kültürel ve imgesel bir toplanma mekânı hâline gelip gelmediği, uygulamaları ve etkinlikleriyle kültür aktarımına katkı sağlayıp sağlamadığı, modern kentte geleneksel kültürü ön plana çıkartan mekânlara veya ritüel ve toplanma mekânlarına neden ihtiyaç duyulduğu, bu ihtiyacın ticari işletmeler aracılığıyla giderilmesi sonucu ortaya çıkan sorunlar ve risklerin neler olduğu ve kültürel unsurları nasıl dönüştürdüğü sorularına yanıt aranmıştır. Söz konusu uygulamalar, halk biliminin uygulama yöntemlerinin yanı sıra günümüz kültür koruma yaklaşımlarının önerdiği yeniden canlandırma vb. aktarım yöntemleriyle değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda kent merkezlerinde, özellikle de eski kent merkezlerinde, yenilenerek turizme açılan bölgelerin nostalji duygusunu harekete geçiren ve yerel/otantik/geleneksel olanı ön plana çıkartan uygulamalarının, Hamamönü'nde de hayata geçirildiği; adları sık sık Hamamönü ile anılan kına konaklarında yapılan kına `organizasyonları`nın geleneksel kına gecelerinden pek çok yönüyle ayrıldığı ve kına gecesinin pek çok ritüelinin değişikliğe uğrayarak geleneksel ve modern ikileminde eğlence yönü ağır basan bir `gösteri`ye dönüştüğü; toplanma mekânı açısından değerlendirildiğinde ise Ankara'da Ramazan eğlencelerinin artık Hamamönü'yle özdeşleşen bir nitelik kazandığı söylenebilir. Uygulamalı halk bilimi örneği olarak ele alınan Hamamönü Hıdırellez Şenliği ise kent mekânında geleneksel bir bayramın çeşitli aktörler aracılığıyla yeniden canlandırılması ve kültür aktarımı konusunda farkındalık yaratılması yönünde bir girişim olarak değerlendirilmiştir.

This study deals with Hamamönü and its surroundings, located in the old city center of Ankara and which has been opened to tourism following the rehabilitation work, through the lens of folklore. While the thesis in the general sense is centered on the loss of cultural spaces that serve for gathering and transmission functions caused by urbanization and modernization and the consequences of this loss about cultural transmission, more specifically, it focuses on Hamamönü as a space of urban regeneration based upon the relations between space, man and culture. The first chapter of the study contains the approaches to city and urbanization. The second chapter addresses city and urban folklore as folklore's field of study and changing methods of folklore in the process of urbanization and modernization as well. The last chapter focuses on the issues of cultural transmission and revitalization in regenerated urban areas that are offered to tourism on the basis of Hamamönü and its surroundings which represents the field of the thesis and is the subject of efforts aiming to turn it into urban image and tourism area. Based on businesses that have started in the area, organizations and applications, answers to the following questions have been sought: Has the area turned into a cultural and imaginary gathering space for Ankara? Does it contribute to cultural transmission through applications, social events and activities? Why do people need the spaces that highlight traditional culture in modern city or spaces for rituals and gatherings? What are the problems and risks of meeting the need through the agency of business organizations? How do these business entities transform cultural elements? In addition to the application methods of folklore, relevant applications have been evaluated by transmission methods such as revitalization, suggested within the frame of current approaches to safeguarding of culture. As a conclusion, applications that arouse feelings of nostalgia and bring local/authentic/traditional elements to the fore observed in regenerated touristic areas in city centers, particularly in old city centers have been brought into action in Hamamönü. Besides, henna `organizations` that are organized at hena mansions which are often associated with Hamamönü differ from traditional henna nights in many aspects and undergoing a change, many rituals of henna nights have turned into a `show` with the `entertainment` aspect outweighing in a dilemma between traditional and modern. When viewed with respect to gathering spaces, Hamamönü can be said to have identified with the entertainments during Ramadan. Hamamönü Hıdırellez Festival, considered as an example of applied folklore, has been evaluated as an effort in terms of revitalization of a traditional festival in urban space by way of various actors and raising awareness of cultural transmission.