Fuzuli Divanı`nda kozmografya ve tabiat

Abstract

`Fuzuli Divanı'nda Kozmografya ve Tabiat Unsurları` adıyla hazırlamış olduğumuz bu Yüksek Lisans Tezi, Giriş Bölümü'nden ayrı olarak, Kozmik Alem, Zaman, Dört Unsur, Hayvanlar, Baq ve Bahçe Unsurları, Bitkiler ve Meyveler olmak üzere yedi ana başlık altında ele alınmıştır. Kozmik Âlem Bölümünde, gökyüzü, yıldızlar, yıldız kümeleri, burçlar, gezegenler ve diğer kozmik unsurların, şairin düşünce ve hayal dünyasında aldığı şekil ve şiire yansıması, diğer bölümlerde olduğu gibi, Divan1dan taranmış örnekler ve 'yorumlarımızla verilmiştir. Buna göre; kozmik âlemle ilgili olarak Divan' da çok geçen unsurlardan felek, genel olarak insan, aşık ve diğer varlıklar üzerindeki olumsuz etkileri ile ele alınmış ve buna bağlı olarak da şikâyet ve bedualara konu olmuştur. Yine, Divan'da çok geçen yıldızlar ve yıldız kümeleri, bunlara göre daha az geçen, burçlar, gezegenler ve diğer kozmik unsurlar için de aynı durum söz konusudur» Güneşin ışıkları, ayın (yeni ay) şekli, ve yıldızların,âşığı yaralayıp öldürecek bir nişancıya, kılıç ve hançere benzetilmesini buna bir örnek verebiliriz. Yer yer güneş doğunca yıldızların batması ve batınca doğması gibi bunların doğal özelliklerine rastlantlifja da bunlar, büyük bir yer tutmaz. Fuzuli Divanı'nda zaman konuşunda, birkaç beyitte eski hikmet ve tasavvuf felsefesi ile ilgi kurulursa da genellikle daha çok geçiciliğinden, kötülüğünden, faniliğinden ve zamanında - ki insanlardan şikayet edilen bir unsur olarak karşımıza çıkar. Zamanın insan pskolojisiyle de yakından ilgisi vardır. Örneğin, çektiği aşk ıstırabı dolayısıyla aşığın gecesi gündüze, gündüzü geceye döner. Gecen sawandan haberi olmaz. Övülen ve sevgili,-2- zamana karşı ışığın (şairin) tek t es elli sidir. Zaman unsurları içinde en çok geçenler; gece,gündüz ve çok çeşitli yönleriyle ele aldığımız bahardır. Sonbahar, kış, ay ve yıl Divan'da az geçerler. Eski hikmetle ilgi kurulan bir kasidedeki (tevhid) bir kaç beyitin dışında?bizzat dört unsurun geçmemesi, unsurları ayrı ayrı incelemeyi gerektirmiştir. Buna göre; dört unsurdan su, hayatın kaynacı, bolluk ve bereket sembolüdür, insanın, kılıç ve peykânın yapısında su vardır., vs. toprarfda varlıkların yapısındaki temel unsur dur '9 İnsanı simgeler, alçakgönüllülük sembolüdür. Konu dolayısıyla sevgili ve övülenin ayağı (eşiği) toprağı (tutya) ve aşığın mezarı toprağı.çeşitli hayal ve benzetmelere konu olur. Ateş ise, çoğu zaman âşığın çektiği ıstırapların bir sembolüdür, soyuttur; aşk ateşi, gönül ateşi gibi... Bununla ilgili olarak güçlü bir ateş gibi düşünülen âşığın ahi, ateşte kendini yatığı için âşığın simgesi olan pervane ve mum ilişkisi de Divan'da çok geçer. Dört unsurdan hava ve rüzgar da çeşitli isimler altında sevgiliden koku ve haber getiren, *yapı toprağı ve saçıyla oynaşan ve çiçeklerin tozlaşmasına neden olarak açtı- veren. bir unsur olarak müstakil `Sabâ` redifli bir kasidede pek çok yerde görülür. Hayvanlar ise diğer tabiat unsurları gibi çoğu zaman âşık, şair, sevgili ve övülere ifadeye yarar. Örneğin şair, övülenin medih bağının bülbülüdür. Onun şairlik kabiliyeti bülbül, kumru, tûtî, hümâ ve ankâya benzetilir.. Ayrıca kuşlardan sathin ve karga, övülen ve düşmana; ceylan sevgilinin gözüne; yılan ve karınca da sevgilinin saçı ve ayva tüylerine benzer ve onların mazmunu olur. Bunlardan başka, güvercin habercilikte kullanılması, keklik ve turaç şahine av olmaları, sivrisinek küçüklüğü, arı, bal', yapması, şehiri ve vızıltısı dolayısıyla geçer. Hayvanların içinde-3- kuşlardan bülbül, tütî, hümâ ve ankâ; dört ayaklılardan ceylan, köpek ve deve; sürüngen ve böceklerden pervane, yılan ve karınca Divan'da çok geçen unsurlardandır» Divan'daki bağ, bahçe, çemen ve gülsen tasvirleri daha çok sevgilinin çeşitli organlarının mazmunu olarak geçer ve Kuran'da¬ ki cennet tasvirlerini andırır. Soyut, ideal, her/tür ağaç ve çiçeğin bulunduğu bir yerdir. Divan'da geçen bitkileri ağaç ve çiçekler peklinde ikiye ayırarak inceledik» Bunlarda, yine insan unsuruyla doğrudan ilgilidir, Divan'da en çok geçen ağaç unsuru, sevgilinin boyuna benzemesi dolayısıyla servidir. Bunu aynı sebeple, şimşâd, ar%r ve sanevber izler. Çiçeklerin, özellikle gülün, sevgilinin kendisi, yüzü ve yanaşma benzemesi ve onun sembolü olması dolayısıyla özel bir yeri vardır. Divan'ın hâkim çiçeğidir. Gülden sonra, sevgilinin saçına, gözüne, kokusuna., vs. benzetilmesi dolayısıyla lâle, sümbül, reyhan, ve nergis gelir. Bu arada menekşe, yasemen, nilüfer, nesrin... vb. gibi daha birçok çiçekler bağ, bahçe, bahar ve gülsen tasvirlerinde sayılıp dökülür...Fuzuli Divanında meyve yok denecek kadar azdır. Bunlar da sevgili ve övülenin çenesi (elma) ve dudağına, (fıstık, hurma) lütuf ve kahrına (gür ve engûr) benzemesi dolayısıyla geçerler. KısacaFuzûli Divanı'nda Kozmografya ve Tabiat unsurlarının hemen çoğu zaman, âşık, sevgili ve övüleni anlatmaya yaradığını tekrar belirtelim. Doğal olarak bunlar içinde de yer yer canlı tabiat tasvirleri vardır. Ancak, bunlar hiçbir zaman büyük bir yer tutmaz. Sonuç olarak şairimizin kozmografya ve tabiat unsurlarıyla ilgili, daha çok âşık, sevgili ve övülen etrafında dönen Divan Edebiyatı mazmunlarını ısrarla ve çok iyi kullandıktan başka, birçok yeni ve orjinal mazmun ortaya çıkardığına, söyleyelim.-.4- Divan' in bütün unsurları üzerinde ve karşılaştırmalı yapılacak yorumsal çalışmalar bunu daha iyi gösterecektir. Çalışmamızın sonuna: ; inceleme içindeki konu, mazmun, benzetme ve her türlü özel adlar için genişçe bir dizin ile bibliyografya eklenmiştir.