Saltuk-Name`nin II. cildindeki birleşik cümleler üzerine bir çalışma

Abstract

£ ÖZET Türkiye Türkçesi cümle bilgisi özellikleri üzerine yapılan çalışmalarla Türkiye Türkçesi cümlesi, bugün belli bir noktaya ulaşmıştır. Ancak cümle bilgisi alanında yapılan çalışmalarda tanım ve terim farklılıkları olduğu gibi, cümle türleri konusunda da farklı görüşler vardır. Tarihi Türk lehçelerinin cümle yapısı üzerine yapılan çalışmalarsa istenen düzeyde değildir. Biz, bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait mensur, çeviri metin bir eser üzerinde birleşik cümleler açısından bir tez çalışması yaptık. Üzerinde çalıştığımız Saltuk-nâme isimli eser, üç ciltten oluşmaktadır. I. cilt üzerine bir cümle çalışması Ş. Haluk Akalın tararından yapıldığı için biz, II. cilt üzerinde birleşik cümleleri yapılan, anlamlan, dizilişleri ve yüklemleri açısından inceledik ve bu cümleleri özelliklerine göre tasnif ettik. Çalışmamıza başlamadan önce cümle ile ilgili olan tüm eserleri taradık. Birbirine yakın olan görüşleri bir arada değerlendirdik. Kendimize göre bir cümle tanımı ve cümle tasnifi belirledik. Bunu yaparken üzerinde cümle çalışması yaptığımız eserdeki cümlelerin yapılarını da dikkate aldık. Birleşik cümle konusundaki düşüncemiz böylece belirgin hâle geldi. Cümle, yargı bildiren ve en az bir çekimli yüklemi bulunan sözcük veya sözcükler dizisinden oluşur. Birleşik cümle ise; içerisinde en az iki yargı, iki çekimli yüklem bulunduran ve bir bütünlük içinde kullanılan cümleler arasında anlam ve şekil ilişkisi bulunan cümlelerden oluşmaktadır. Biz, incelediğimiz eserden de yola çıkarak birleşik cümleleri altı gruba ayırdık. Bu cümlelerden şartlı birleşik cümle, iç içe birleşik cümle ve ki'li birleşik cümle, bir yardımcı cümleyle bir ana cümleden oluşmaktadır. Bağlı birleşik cümle, sıralı birleşik cümle ve karmaşık birleşik cümlede yardımcı cümle ile ana cümle, belirgin bir şekilde birbirinden ayırt edilememektedir. Ki'li birleşik cümlede Türkçenin `Yardımcı cümle başta, ana cümle sonda bulunur.` kuralına aykırı bir kullanım vardır. Bu da ki'li birleşik cümlenin dilimize başka bir dilden geçtiğine kanıt durumundadır. Anahtar Sözcükler l.Dil 2. Cümle 3. Birleşik Cümle 4. Anlam S.Öge

SUMMARY Recently, 'Turkey Turkish' sentence has reached a considerable point with the studies carried out on the aspects of the sentence knowledge in Turkey Turkish. But, like there are some differences in the terms and definitions between these studies, there are, also, some different ideas about the sentence types. And, The studies executed on the sentence structure of the Historical Turkish Dialects are not at the desired level. For these reasons, we have carried out a thesis study about the compound sentences in a mensur, translation text that belongs to The Old Anatolian Turkish. The work, called 'Saltuk-name', that we study on consist of three volumes. We analyse the compound sentences, structures, the meanings, word orders and verbs in the 2nd volume and we classified these sentences according to their characteristics. We have analyse the 2nd volume because an sentence study has carried out on the 1st volume by S. Haluk AKALIN. Before starting our study, we reviewed all articles, books, etc related to the sentence. We evaluated the similar ideas together, and determined a definition of the sentence, and a classification of sentence. While making this, we also consider the sentence structures in the work we study on. Thus, our opinion about the compound sentences became clear. A sentence consists of a sequence of words that tell a judgement and have at least one inflected predicate. But a compound sentence consists of at least two judgement, two inflected predicate and it includes meaning and form relation between the sentences that are used in an integrity. We have classified the sentences into six group with starting out of the work we analysed. Among these sentences, the conditional compound sentence, the compound sentence one within the other and the compound sentence with 'ki/ consist of a main and an auxiliary sentence. In the relative compound sentence, the compound sentence arranged in order, and the complex compound sentence the main and the auxiliary sentences cannot be distinguished significantly. In the compound sentence with 'Id', there is an usage contrary to the rule that `the auxiliary sentence exists in the head part, and the main sentence exists in the end part of the sentence.` in Turkish. And this is an evidence for the compound sentence with 'ki's joining in Turkish from another language. The Key Words 1. Language 2. Sentence 3. The compound sentence 4. Meaning 5. Component