Haldun Taner`in Kızıl Saçlı Amazon ve Şişhane`ye Yağmur Yağıyordu / Ayışığında `Çalışkur` adlı hikaye kitaplarında tasarlama kipleri ve tasarlama anlamındaki diğer kullanımlar

Abstract

Hi ÖZET HALDUN TANER'İN KIZIL SAÇLI AMAZON, ŞİŞHANE'YE YA5MUR YAGIYORDU/AYIŞIGINDA `ÇALIŞKUR` ADLI HİKAYE KİTAPLARINDA TASARLAMA KİPLERİ ve TASARLAMA ANLAMINDAKİ DIGER KULLANIMLAR Yılmaz EvAT Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Mehmet ÖZMEN Mart 1999, 240 sayfa Dil zamanla gelişen, değişen bir varlıktır. İnsanların meramını anlatmağa yarayan dilin herkes tarafından kabul edilen kuralları mevcuttur. Ama dile bireysel açıdan baktığımızda çok çeşitli ayrıntılar, özel ifadeler görürüz. İnsanın karmaşık, zengin bir ruh hâli mevcuttur. Bu ruh hâlinin kelimelere yansıması kaçınılmazdır. Kelime çeşitlerinden fiiller bu açıdan incelenmeğe değerdirler. Fiil kalıplarının anlamlarını sadece ekler ile s in ı r lamamal ı y ı z. Çünkü insanın zengin ruhsal yapısının kipe yansıması muhakkaktır. İnsanın içinde bulunduğu ortam fiil kiplerini etkiler. Bu tezimizde bildirme kiplerinin tasarlama anlamları ile, tasarlama kiplerinin kendi içindeki anlam kaymalarını inceledik. Çalışmamızda fiil kiplerini basit ve birleşik çekimler hâlinde inceledik. Basit çekimlerden emir kipinin kendi dairesi dahilinde metnin genel havasının katkısı ile de kesin emir, yalvarma, sitem, hakaret, şiddet, itimat, teşekkür, itaat, rıza, eleştiri... olmak üzere toplam 40 adet görünüşünü belirledik. Bu kalıbın kendi dairesiIV. dışında ise, isteğe yakın emir, aşırı istek bildiren emir, istek bildiren emir, geniş zaman, görülen geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman, şimdiki zaman, gereklilik, gerekliliğin hikâyesi biçimlerinde görünüşlerini tespit ettik. Şart kalıbının, metnin genel psikolojisinin de etkisi ile kesin şart, tahmin, ihtimal, seçenek, kararsızlık, oranlama, dikkat çekme.... olmak üzere toplam 30, kendi dairesi dışında aşırı istek, istek, gereklilik, gerekliliğin hikâyesi ve görülen geçmiş zaman olmak üzere 5 adet görünüşünü ortaya çıkardık. Gereklilik kipinin kendi dairesinde kesin gereklilik ve ihtimal biçimlerinde 2 adet; kendi dairesinin dışında şart ve metin bağlamında istek olmak üzere 2 görünüşünü bu lduk. istek kipinin kendi dairesi içinde bir adet görünüşünü tespit ettik. Çalışmamız sonucunda bu kalıbın Türkiye Türkçesi'nde yok olmağa yüz tuttuğunu, kalıplaşmış sözlerde yaşadığını belirledik. İstek anlamı dilimizde daha çok emir ve şart kalıpları ile anlatılmaktadır. Bildirme kipleri de özel istek anlamı verebilmektedir. Birleşik çekimlerden şartlı birleşik çekimlerin kendi dairesi içinde 24, kendi dairesi dışında 4, gereklilik birleşik çekimlerinin kendi anlamı dairesinde ve kendi anlamı dairesinin dışında 2'şer anlamını ortaya çıkardık. Emir ve istek birleşik çekimlerinin kendi daireleri dahilinde bir, kendi daireleri dışında da birer anlamlarını tespit ettik. Anahtar Kelimeler: Haldun Taner, bildirme kipleri, tasarlama kipleri, kip kayması, ek.

ABSTRACT In the Haldun TANER'S `Kızıl Saçlı Amazon`, `Şişhane'ye Yağmur Yağıyordu/Ay ışığında Çalışkur` Named Tale Books Compose Moods and The Other Usage of Composing. Yılmaz EVAT Doctor of science Theses, Turkish Languge and Literature Maine Science Branch. Adviser Doctor: Assistant Proffessor Dr. Mehmet ÖZMEN February: 1999, 240 Pages Language is developing and changing element by the times. The language is for the peoples that they can expresses their needs, which it has some rules that every person excepting it. But when individually we are looking at it trough, we can see many different particulars and special expressions. The human being has conflict and reach souls structure's. Due to these souls structure's consideration, it will be impossible not to reflecting this notions into words. The kinds of word as verbs are an fine examples from this view of analyzing. The meaning of this verb patterns, must not be framing only by the particles. Because human being's reach souls structure's reflecting into the mood is definite. The human being's present state of affairs effects the verb moods. With these theses, we have analyzed the expressing an concept with diversion of composing mood's with in it self. During our works we have analyzed the verb moods as passive and combined composing meanings. From the passive verb's instructive mood's, with in it's own circulations, including the text's own imposing conceptualizations power, through studies we obbserved 41 verbs Suvh as;- definite instructive, entreat, reproach, insulation, contemptuous act, emphasis, reliance, consent, er i t icism etc. ÖOK0MANTÂSYON MERKE&VI This pattern's out of it's circulations, near the subjunctive imperative mood, excessive expression of imperative mood, expression of optative mood, aorist mood, visional paste tense, discoveredpaste tense, present tense, necessi tat ive, necessi tat i ve ' compound imperfect. With in this moods that we have established. Conditional clause, together whit the effect ofthe generale psychology of the text it's becomes definite conditional clause, conjecture, probability, distinction, state of indecision, verbal, attentive like, it is all together total of 30 conditional clause. Out of it's circle, excessive expression of subjunctive, subjunctive, necessi tat ive ' s compound imperfect and visional past tense, that we have discovered 5 visions. On the necessi tat ive mood's with in the it's own circle, definite necess i tat i ve and probability shapes 2 of them, out of it's circle conditional clause and text comprehend i ng ' s subjuncttive that we have discovered 2 vis ions. We have discovered one vision, with in the subjunctive mood's own circle. End of our studies that we have discovered, in Turkey's Turkish language this verb conjugation is annihilating by exchange of cliche words. Meaning of subjunctive in our language, is more over expression by the imperative and conditional clause patterns. Also indicative mood's are able to given special subjunctive meaning too. From the composite conjugation, the conditional composite conjugation's with in it's owm circle 24, out of ' it's own circle U, necess i tat i ve composite conjugation's with in the it's own meaning circle and out of it's own meaning circle, we have discovered 2 of theirs meanings. Imperative and subjunctive mood's conjugation with in their own circle one, also out of it's own circle we have discovered one each meanings. Key Words : Haldun TANER, indicative moods, compose moods, mood diversion