Gazavat-ı Sultan Murad b. Mehemmed Han`da cümle

Abstract

ÖZET `Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân'da Cümle` Yeter TORUN Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Danışman : Doç. Dr. Mehmet ÖZMEN Yıl : 2000, XII + 241 Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi özelliklerini taşıyan anonim bir gazavatnameyi cümle bilgisi bakımından incelemeye çalıştık. Cümle bilgisi ile ilgili kaynakları taradıktan sonra Gazavatnamenin cümlelerini yapı, anlam, yükleminin türü ve öğelerinin dizilişine göre tasnif ettik. Yapılarına göre cümleleri basit ve birleşik cümle olarak ikiye ayırdık. Gazavatnamede 156 basit, 470 birleşik cümle belirledik. Basit cümleleri incelediğimizde bu cümlelerin kısa cümlelerden oluştuğunu gördük, ancak az sayıda uzun zarf-fiil gruplarının kullanıldığı uzun basit cümlelere de rastladık. 470 birleşik cümleden 9'u şartlı, 29'u sıralı, 84'ü bağlı, 38'i ki'li, 25 ' i iç içe, l'i saplamalı, 284'ü karmaşık birleşik cümledir. Birleşik cümlelerde gördüğümüz özellikler şunlardır: Şartlı birleşik cümlelerin beşinde şart anlamı yoktur, iki şart cümlesi ise bir zarf-fiile bağlıdır. Sıralı birleşik cümleler en az iki, en fazla dört basit cümlenin sıralanmasıyla oluşmuştur. Bağlı birleşik cümleler ise en az iki, en fazla beş basit cümleden meydana gelmiştir, bu cümlelerde en çok kullanılan bağlaç `ve` bağlacıdır. Ki'li birleşik cümlelerin 20*sinde yardımcı cümle, mantıken ana cümlenin bir öğesi, 13'ünde ise anacümle öğelerinden birinin sıfatı görünümündedir. İç içe birleşik cümlelerden 21'inin iç cümlesi tek cümleden, 4*ünün iç cümlesi ise birden fazla cümleden oluşmuştur. 284 karmaşık birleşik cümleden % 80'i ki'li birleşiklik özelliği taşıyan karmaşık birleşik cümlelerdir. Gazavatnamede gerek isim gerekse fiil cümlelerinin olumlusu çoğunluktadır. Gazavatnamedeki fiil cümleleri, -mA- olumsuzluk ekiyle, `değil` edatıyla ve `ne...ne` bağlacıyla olumsuz anlam kazanırken, isim cümleleri `değil` edatıyla olumsuz anlam kazanmıştır. Gazavatnamede fiil cümleleri, isim cümlelerine göre daha çoktur. Fiil cümleleri, metindeki hikaye etme üslubu nedeniyle çoğunlukla belirli geçmiş zaman kipindedir. İsim cümleleri ise daha çok ek fiilin geniş zaman ve belirli geçmiş zaman kipindedir. Öğelerinin dizilişine göre düz cümleler çoğunluktadır. Az sayıdaki devrik cümlelere ise manzum parçalarda ve konuşma cümlelerinde rastlanmıştır. Anahtar Sözcükler : Dil, cümle, birleşik cümle, anlam, Gazavatname

ABSTRACT `Sentences in Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân` Yeter TORUN Master Thesis, Turkish Language and Literature Department Supervisor : Doç. Dr. Mehmet ÖZMEN Year : 2000, XII + 241 In this study we tried to analyze an anonymous gazavatname which shows the qualifications of Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish. After searching information sources about sentences structure, we organized by Gazavatname's sentences according to their structure, meaning, verb choice, and the order of sentences members. Analyzing their structure, we divided the sentences into two main parts; one of them is simple sentence and the other is compound sentence. We could define 156 simple and 470 compound sentences in Gazavatname When we analyzed the simple sentences, we found that these were made up short sentences; however, we also found some long- simple sentences which contain adverb- verb groups. Out of 470 compound sentences; 9 of them are condition, 29 of them are sequenced, 84 of them depended claused, 38 of them are with conjunction `ki`, 25 of them are claused, 1 of them is `saplamalı` and 284 of them are complex - compound sentences. The qualification of compound sentences are five of the conditional sentences don't contain condition meaning, two of the sentences are depended on an adverbial clause. Sequenced - compound sentences are made up at least two and four sentences at most. Depended - compound sentences consist as least IIItwo simple sentences and five at most - `ve` (and) is the most used adverbial in these sentences. In the 20 of the sentences made up with `ki` the depended clause is the member of the clause logically; in the 13 of them it is used as an adjective of the main clause. In 21 of the claused (compound) sentences, the depended - clause is made up one sentence, in 4 of them it is made up more than one depended - clause. One of 284 complex compound sentence 80 Per cent of them show the sings of `ki'1 compounding. Both in noun-sentences and in verb-sentences, affirmative sentences are mostly used in Gazavatname. The verbal sentences are made negative by using -ma affix, `değil` (not), and ne...ne (neither...nor) statements; meanwhile, nominal -sentences are made negative by just using `değil` (not). Verb-sentences are more than noun-sentences in Gazavatname Because of the narration way verb-sentences are mostly in defined past tense (simple past tense) in this text. Also in noun-sentences the tense of auxiliary mostly in Simple Present and Simple Past. When we divide the sentences according to member sequencing, the normal sequenced sentences are more. In non-normal sequenced sentences which are rarely used are found in poem-like parts and in dialogue sentences. Key Words : Language, sentence, the compound sentence, meaning, Gazavatname. IV