Vekalet teorisi: Firma sahiplik yapısı ve performans ilişkisi Türkiye uygulaması

Abstract

Yeni fînansal araç ve yöntemleri bünyesine katarak baş döndürücü bir hızla gelişen sermaye piyasalarının, uygun koşul ve miktarda fînansal kaynak sağlamasıyla ortaya çıkan modern firma, firma yönetişimi ve söz konusu kavramları araştıran Vekâlet -Temsil- Teorisi, literatürde oldukça geniş bir çalışma alanı bulmaktadır. Teoriyi oluşturan vekâlet problem ve maliyetleri; temel olarak firmanın sahipliği ile yönetiminin ayrı ellerde toplanmasından, daha açık bir ifadeyle `firma sermaye sahiplerinin (yetki veren), sözleşmeye dayalı bir bağ ile yetkilerini kendi çıkarlarını gerçekleştirmeye yönelik olarak beşeri sermaye sahibi yöneticilere (vekil) devretmelerinden` kaynaklanmaktadır. Ancak sorun, söz konusu problem ve maliyetleri tanımlamaktan çok, nasıl ölçümlenebileceğinde düğümlenmektedir. İncelenen daha önceki çalışmaların rehberliğinde, konunun analizi için en geçerli yöntemlerden birisinin, değişik düzeylerde yetki devrinin görüldüğü farklı sahiplik yapısındaki (halka açık ve halka kapalı) firmaların karşılaştırılarak, performans (kârlılık) değişiminin belirlenmesi olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada; vekâlet teorisi çerçevesinde firma çıkar grupları arasındaki ilişkiler ve bu ilişkiler sonucu ortaya çıkan sorunlar tartışılarak, firma sahiplik yakısının firma performansı üzerinde herhangi bir etkisinin olup olmadığı eğer oluyorsa ne yönde etkisi olduğu, farklı sahiplik yapısındaki Türk firmaları konu edilerek araştırılmaktadır.IV Konunun temelini oluşturan modern firma olgusundan başlayarak firma yönetişimi kavramı, firma çıkar grupları, çıkar gruplarının arasındaki `kendi çıkarını maksimize etme` ilkesinin yol açtığı çatışmalardan kaynaklanan problemler ve canlı bir varlık olarak görülen firmanın devamlılığını sağlamak amacıyla söz konusu problemlerin çözümü için katlanılması gereken maliyetler literatürdeki çalışmalar incelenerek, anlam ve konu bütünlüğünü bozmayacak bir biçimde sunulmaktadır. Uygulama aşamasında ise, firma sahiplik yapısı ve performans ilişkisi temelinde, ilgili literatürle uyumlu değişken ve modeller oluşturulup gereksinim duyulan veriler derlenerek, vekâlet maliyetlerinin Türk firmaları için herhangi bir sorun oluşturup oluşturmadığı, yatay kesit ve panel veri analizleri yardımıyla araştırılmaktadır. Farklı sahiplik yapısındaki Türk firmalarının performansları arasındaki ilişkinin incelendiği uygulama sonuçlan, sahiplik yapısındaki farklılıktan kaynaklanan herhangi bir performans değişikliğine işaret etmemektedir.Anahtar Kelimeler: Vekâlet Teorisi, Vekâlet Problem ve Maliyetleri, Firma Çıkar Grupları, Firma Sahiplik Yapısı, Firma Performansı.

Financial sources have become more easily available in appropriate volume as a result of increasing mobility that stems from fastly developing capital markets providing new financial instruments and methods. Consequently, modern firm and corporate governance concepts as well as Agency Theory investigates these two is being extensively researched. Agency theory is an useful tool for analyzing modern firm which is defined as contractual relations. Agency problems and costs tfyat make the foundation of agency theory essentially investigate the conflict between firm ownership and management. In other words, this conflict arises due to `the transfer of control potential from the shareholders (principals) to the professionals (agents) detailed by contracts`. However the actual problem is the quantifiable measurement of mentioned problems and costs rather than description of them. One of the most widely used methods in the literature is the comparison of performance changes between public and private firms. This study discusses the relationships and problems among the claimholders and resulting agency costs within the framework of agency theory. Along with. the discussion, establishing knowledge base for further analyses is targeted. Hence, this study investigates the applicability of agency costs on Turkish industrial firms by using cross-sectional and panel data analyses after developing parameters and models and* gathering relevant data. The empirical results indicate that different ownership structures do not have any effect on performance of Turkish firms. Keywords: Agency Theory, Agency Problems and Costs, Stakeholders, Firm Ownership Structure, Firm Performance