Üniversite öğrencilerinde öznel ve psikolojik iyi olmanın yordayıcılarının incelenmesi

Abstract

ÖZET ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE ÖZNEL VE PSİKOLOJİK IYI OLMANIN YORDAYICILARININ İNCELENMESİ Fulya CENKSEVEN Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Turan AKBAŞ Kasım, 2004, 210 sayfa Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin öznel ve psikolojik iyi olmalarının dışadönüklük, nevrotizm, kontrol odağı, öğrenilmiş güçlülük, sosyal ilişkilerine, boş zaman etkinliklerine ve akademik durumlarına ilişkin hoşnutluk düzeyleri, cinsiyet, sosyo-ekonomik statü ve algılanan sağlık durumu tarafından ne oranda yordandığını belirlemek amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini 2002-2003 Öğretim Yılı'nda Çukurova Üniversitesi' nde okuyan lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, Çukurova Üniversitesi' nin tüm fakültelerinden oranlı küme örnekleme yöntemi ile seçilen öğrencilerden oluşturmuştur. Uygulama 17-28 yaşları arasında yer alan (X= 21.76) 205 kız, 295 erkek olmak üzere toplam 500 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Araştırmada üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi olma düzeylerini belirlemek amacıyla `Psikolojik İyi Olma Ölçekleri`, öznel iyi olma düzeylerini belirlemek için `Olumlu-Olumsuz Duygu Ölçeği` ve `Yaşam Doyumu Ölçeği` kullanılmıştır. `Psikolojik İyi Olma Ölçekleri`nin araştırmacı tarafından Türkçe'ye uyarlaması yapılmıştır. Ayrıca dışadönüklük ve nevrotizmi belirlemek amacıyla `Eysenck Kişilik Envanteri`, kontrol odağı inançlarını belirlemek için `Rotter İç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği` ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerini belirlemek için ise `Rosenbaum Öğrenilmiş Güçlülük Envanteri` kullanılmıştır. Demografik değişkenleri belirlemek amacıyla `Kişisel Bilgi Formu` hazırlanmıştır. Araştırma sonucunda üniversite öğrencilerinin sosyo-ekonomik düzeylerine göre `yaşam doyumu` ve `öznel iyi olma`, `diğerleriyle olumlu ilişkiler`, `özerklik`, `çevresel hakimiyet` `kendini kabul` ve `psikolojik iyi olma` puanlarının yükseksosyo-ekonomik düzey lehinde farklılaştığı belirlenmiştir. Cinsiyete göre de öznel ve psikolojik iyi olmanın bazı boyutlarında anlamlı farklılıklar elde edilmiştir. Üniversite öğrencilerinin dış kontrol odağı ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre hem `öznel iyi olma` ve bileşenleri, hem de `psikolojik iyi olma` ve boyutlarının anlamlı biçimde farklılaştıkları belirlenmiştir. Sonuçlar yüksek öğrenilmiş güçlülük ve iç kontrol odağı düzeyine sahip kişilerin daha fazla öznel ve psikolojik iyi olma ifade ettiklerini göstermektedir. Ayrıca, cinsiyet ve öğrenilmiş güçlülük etkileşiminin öznel ve psikolojik iyi olmanın bazı boyutları üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir. Üniversite öğrencilerinde öznel iyi olmayı yordayan değişkenleri saptamak amacıyla yapılan aşamalı regresyon analizi sonucunda açıklanan toplam varyansa katkılarına göre ilk olarak nevrotizm, sonra dışadönüklük, akademik başarıdan algılanan hoşnutluk, öğrenilmiş güçlülük, ebeveyni ve flörtü ile ilişkisinden algılanan hoşnutluk, sosyo-ekonomik statü, cinsiyet, algılanan sağlık durumu, dış kontrol odağı inancı, boş zaman etkinliklerinden algılanan hoşnutluk değişkenleri öznel iyi olmanın anlamlı yordayıcılarıdır. Bu değişkenlerin tamamı toplam varyansın % 63.9'unu açıkladığı belirlenmiştir. Ancak analiz sonucunda arkadaşlarla ilişkilerden algılanan hoşnutluğun öznel iyi olmanın anlamlı yordayıcısı olmadığı görülmüştür. Aşamalı regresyon analizi sonucunda açıklanan toplam varyansa katkılarına göre sırasıyla öğrenilmiş güçlülük, dışadönüklük, nevrotizm, flört ve arkadaşlarla ilişkiden algılanan hoşnutluk, dış kontrol odağı inancı, cinsiyet, ebeveynle ilişkilerinden ve boş zaman etkinliklerinden algılanan hoşnutluk değişkenleri psikolojik iyi olmanın anlamlı yordayıcılarıdır. Bu değişkenlerin tamamı toplam varyansın % 59'unu açıkladığı belirlenmiştir. Ancak analiz sonucunda algılanan sağlık durumu, sosyo-ekonomik statü ve akademik başarıdan algılanan hoşnutluğun psikolojik iyi olmanın anlamlı yordayıcıları olmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Öznel İyi Olma, Psikolojik İyi Olma, Yaşam Doyumu, Olumlu Duygu, Olumsuz Duygu, Diğerleriyle Olumlu İlişkiler, Özerklik, Çevresel Hakimiyet, Bireysel Gelişim, Yaşam Amacı, Kendini Kabul, Dışadönüklük, Nevrotizm, Kontrol Odağı, Öğrenilmiş Güçlülük.

Ill ABSTRACT EXAMINING THE PREDICTORS OF SUBJECTIVE AND PSYCHOLOGICAL WELL-BEING OF UNIVERSITY STUDENTS Fulya CENKSEVEN Ph.D. Dissertation, Department of Educational Sciences Supervisor: Prof. Dr. Turan AKBAŞ November, 2004, 210 pages In this study, it has been aimed to determine the rate of how university students' subjective and psychological well-being are predicted by their level of extraversion, neurouticism, locus of control, learned resourcefulness, socio-economic status, gender, health situations and satisfaction of social interactions, recreation activities and academic situations. The university students who attended Çukurova University during 2002-2003 academic year was the population of the study. The sample of the study is formed by the students of all faculties at Çukurova University who were chosen with cluster sampling method. The study was conducted with 500 students. 205 of whom were female and 295 of whom were male. `Scales of Psychological Well-Being` were used to determine the level of students' psychological well-being. Similarly; in order to determine their subjective well-being level, both `Positive-Negative Affect Schedule` and `Life Satisfaction Scale` were used. `Scales of Psychological Well-Being` were adapted into Turkish by the researcher of this study. Besides, `Eysenck Personality Questionnaire` was used to find out extraversion and neurouticism wheareas `Rotter Internal-External Control Scale` was used to measure the students' locus of control. `Rosenbaum Learned Resourcefulness Inventory` was used to determine their learned resourcefulness. In order to collect data about the demographic variables a `Personal Information Form` was used. Findings showed that the higher the social status, the higher the rates of `life satisfaction`, `subjective well-being`, `positive relationship with others`, `autonomy`, `environmental mastery`, `self-acceptance` and `psychological well-being` are.IV Significant gender differences were also evident. According to the external locus of control and learned resourcefulness level of the university students, both subjective well-being with its compenents and pschological well-being with its compenents were significantly different. Findings indicated that people who have a high level of learned resourcefulness and internal locus of control reported to have better subjective and psychological well-being levels. Also, gender and learned resourcefulness interactions influence some dimensions of subjective and psychological well-being. The results of stepwise regression analyses show that the variables, in accordance with their contributions to the total variance, neurouticism, extraversion, percevied satisfaction of academic success, learned resourcefulness, perceived satisfaction of interaction with parents and dates, socio-economic status, gender, perceived health situations, external locus of control, perceived satisfaction of recreation activities were, respectively, significant predictors of subjective well-being. All the variables mentioned explained 63.9 % of the total variance. However, at the end of the analyses, it was found out that the satisfaction with the interaction of friends was not a significant predictor of subjective well-being. As for the results of the stepwise regression analyses, it was found that, in accordance with their contributions to the total variance, the variables of learned resourcefulness, extraversion, neurouticism, perceived satisfaction of the interactions with dates and friends, external locus of control, gender, perceived satisfaction of interactions with parents and recreation activities, respectively, were significant predictors of psychological well-being. It was reported that these variables explained 59 % of the total variance. However, the results of the analyses, reveal that perceived healthiness, socio-economic status and academic achievements did not significantly predict psychological well-being. Key Words: Subjective Weil-Being, Psychological Weil-Being, Life Satisfaction, Positive Affect, Negative Affect, Positive Relationship with Others, Autonomy, Environmental Mastery, Personal Growth, Purpose in Life, Self-Acceptance, Extraversion, Neurouticism, Locus of Control, Learned Resourcefulness.