1840-1841 tarihli Aksaray nüfus defterlerinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada, hicrî 1256-1257/miladî 1840-1841 yıllarını kapsayan sekiz adet Aksaray nüfus defterinin transkripsiyonu yapılmış, defterlerde geçen kayıtlar ışığı altında Aksaray'daki sosyo-ekonomik hayata dair değerlendirmelerde bulunulmuştur. İlgili nüfus defterlerinde, ilk önce Aksaray kaza/şehir merkezinde yer alan mahallelerden başlanarak daha sonra merkeze bağlı köy ve kasabalar ile sancağa bağlı diğer kazalarda gerçekleşen nüfus sayımlarının kayıtları mevcuttur. Bu kayıtlar sayesinde Aksaray Sancağının 1840-1841'deki toplam nüfusunu, nüfusun kaza, mahalle ve köylere göre dağılımını, nüfusun (çocuk, genç, orta yaşlı, yaşlı vb.) yaş özelliklerini, Aksaray sancağına veya kazasına dışarıdan gelenler ile Aksaraylı olup kaza dışına çıkanları, hâne başına düşen kişi sayısını, meslek ve uğraşıları, tekke ve zaviyeler ve buralarda görev yapan veya barınan kimseleri, ulemanın şeceresine dair bilgileri tespit etmenin yanında, kullanılan lâkaplardan hareketle sosyal ve toplumsal yapının hususiyetlerine dair pek çok ayrıntıya ulaşmak mümkündür. Nüfus Defterlerindeki kayıtlar, Aksaray ile ilgili günümüzde kaybolmaya yüz tutmuş bazı sosyal ve kültürel kavram ve terminolojiye ışık tutuyor olmasıyla da önem taşımaktadır. Bu bağlamda, meselâ eski yerleşimler ile şahıs isimlerinin geçirmiş olduğu değişimi görmek mümkündür. Yine bu kayıtlar sayesinde eskiden köy olan bir yerleşimin giderek gelişip günümüzde bir ilçe merkezine dönüşme süreci de izlenebilmektedir. İlgili nüfus defterleri sayesinde, şüphesiz Aksaray'a ait daha farklı bilgilere ulaşmak imkân dâhilindedir.

In this study; eight population registration books including the years 1256 and 1257 (Hijri) / 1840 and 1841 (Gregorian) have been transcribed, and assessments on the socioeconomic life in Aksaray have been performed in the light of the records included in the books. In the said books; there exist the records of the censuses performed that were listed starting from the districts in the counties / city center of Aksaray, and followed by the villages and towns subordinated to the city center and then by the other counties subordinated to the Sanjak of Aksaray. Thanks to such records; it is possible both to determine the total population of the Sanjak of Aksaray, distribution of the population by counties, districts and villages, age properties of the population (such as child; young, middle, and old age population); people moved to the Sanjak or County of Aksaray from outside; people who were originally from Aksaray but left it afterwards; number of people per house; occupations and activities of the people; tekkes and zawiyahs (Sufi lodges), and the people who worked and/or sheltered in such places; and details of the family tree of the Ulema (Islamic scholars of almost all disciplines); and to reach many other details on the properties of the social life by considering the nick names used. The records in the population registration books are also of great importance as they shed light on some social and cultural concepts and terminology about Aksaray which are almost extinct today. In this context; it is possible to see the change, for example, the old settlement places and people's names have undergone. Again, by means of the said records; transition process of a settlement place, which was a village before, to a county center now by a gradual development, can be followed. It is no doubt within the bounds of possibility to reach other information that belong to Aksaray thanks to the said population registers.