İzmir ve yöresinde yayılış gösteren bazı likenlerin (lichenes) üzerinde araştırmalar

Abstract

ÖZET Likenlerin tayininde bazen çeşitli morfolojik ve anatomik özellikler yetersiz kalabilmektedir. Bir türün farklı örneklerinde morfolojik ve anatomik benzerlikler bulunsa dahi farklı `kimyasal özellikler` görülebilmektedir. Bazı likenlerde kimyasal farklılıkların ortaya çıkmasında coğrafi orijin de önemli bir faktördür. Benzer liken türlerinde farklı kimyasal yapıların bulunuşu kimyasal ırkların varlığını açıklamaktadır. Likenlerde çeşitli örnekler üzerinde kimyasal çalışmalar yapılması bu problemin çözümünde büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada floristik yönden kayıtları hemen hemen tamamlanmış olan İzmir İli'nde yayılış gösteren Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr., Candelariella vitellina (Ehrh.) Müll. Arg., Lepraria candelaris (L) Fr., Chenoteca chrysocephala (Ach.) Th. Fr., Usnea Sect. Barbatae, Physcia tenella DC. em. Bitt. ile karşılaştırma amacıyla Letharia vulpina (L.) Vain, ve Usnea longissima (Ach.) türleri ele alınarak İTK ve YPİTK (Yüksek Performans İnce Tabaka Kromatografisi) yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. YPİTK yönteminin, az miktarda liken materyaliyle, hızlı ayırma ve yüksek hassasiyete sahip olma özellikleri nedeniyle, özellikle çok sayıda materyal ve kısa sürede örnekleri çalışabilme yönünden büyük avantajlar sağladığı tespit edilmiştir. Silikajel 60 F254 kaplı hazır YPİTK plakları kullanarak, dört grup altında toplanan solvan sistemleri50 İncelenen altı türde kimyasal ırkların bulunmadığı tespit edilmiştir. YPİTK yönteminin kullanımı kimyasal ırkların araştırılmasında ilk defa bu çalışmada gerçekleştirilmiş olup, bundan sonra aşamalı olarak floristik çalışmaları tamamlanmış olan Türkiye'nin diğer bölgelerinde yayılış gösteren likenler de ele alınarak incelenecektir. Bu çalışmada ayrıca likenlerin tıbbi kullanımları ile biyoindikatör olarak kullanımlarına da değinilmektedir.

SUMMARY Since only insignificant and variable morphological differences of most of the lichens exist between the various species often, these species may differ in their constituents because of their various geographic origins. The taxonomic status of the chemically different entities can be solved by assigning them a rank of `chemical strains`. Chemical analyses of the specimens are necessary to solve this problem. The aim of this study is, to investigate some lichens distributed in Izmir such as: Candelariella aurella(Hoffm.) Zahlbr., Candelariella vitellina (Ehrh.) Mull. Arg., Lepraria candelaris (L.) Fr., Chenoteca chrysocephala (Ach.) Th. Fr., Usnea Sect. Barbatae, Physcia tenella DC. em. Bitt. and out of this locality, Letharia vulpina (L) Vain., Usnea longissima (Ach.) as comparing materials by using comparatively the methods of TLC and HPTLC. HPTLC has important advantages: in that it can be used for more rapid separation and has higher sensitivity with small amount of lichen substances. In particular, its speed makes this method appropriate for the investigator who has to test many specimens of lichens within a short period. The ready HPTLC plates are covered with silicagel 60 F254 as adsorbant for separating lichen extracts and solvent systems are: A) Toluol - Dioxan - Glac. acetic acid, B) Hexan - Ethyl ether - Formic acid, C) Toluol-Glac. acetic acid D) n-Butanol - Aceton - Dist. water.52 For TLC plates 500mg-1000mg of lichen in pulverized form is needed for extraction. Most of the specimens were extracted with acetone, one with toluol then filtered and diluted until 5% solution. 10-20 (J.I of latter are applied to the plate, owing to the high sensitivity of HPTLC, 200-500 mg of lichen are sufficient. The application to the plate in this case is 2 pj. Reagents which were used for detection are: anisaldehyde - sulphuric acid, p- phenilendiamin and Brom phenol blue. The results obtained showed that all the species investigated have no chemical strains. They can be thus easily identified from botanical characters. HPTLC method proved very effective in our studies and can be used at a large scale for such investigations. In fact all the species in this study were investigated for the first time for their chemical strains using HPTLC. There is no record available for these species in the literature in this connection. Method will be used now for testification of lichens from other areas of Turkey which of the floristic records are completed as well.