İzmir hastanelerinde fenilketonüri tarama proğramının işleyişini etkileyen etmenlerin incelenmesi

Abstract

145 ÖZET Bu araştırma İzmir'de doğum hizmeti veren hastanelerde çalışan hemşirelerin FKÜ Tarama Programına ilişkin bilgi ve uygulamalarının değerlendirilmesi, yeniden taramaya yönelik danışmanlık düzeyinin saptanması ve yeni doğanların hastanede kalış sürelerinin FKÜ taramasına uygunluğunun gözden geçirilmesi amacıyla planlanmıştır. Tanımlayıcı ve kesttsel olarak düzenlenen araştırma 1 Ekim-14 Kasım 1996 tarihleri arasında doğum sayısı en yüksek olan dört hastanede yürütülmüştür. Bu kurumlarda taramadan sorumlu 27 hemşire, bu dönemde doğan 402 bebek ve anneleri araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Çalışma verileri hemşire ve annelere uygulanan ayrı anketler ve hastane kayıtlarının incelenmesiyle elde edilmiştir. Hemşirelerin bilgi ve uygulamaları değerlendirildiğinde; tamamının yenidoğanlarda FKÜ taranmasının gerekliliğine inandığım belirtmesine rağmen, bebeklerin ancak % 69.9'undan kan örneği alındığı görülmüştür. Yenidoğanlardan FKÜ kan örneği alınma oranı hastanelere farklılık göstermektedir (p<0.05) Hemşirelerin tümü ailelere taramaya ilişkin danışmanlık verdiklerini belirtmişlerdir, ancak, bebeğinden kan örneği alınan annelerin 1/3 'ünün bebeğinin tarandığının farkında olmadığı görülmüştür. Hemşirelerin tamamına yakını yeniden taramanın farkındadır ve ailelerin hepsini yeniden tarama için uyardıklarını belirtmişlerdir. Ancak annelerin sadece.yarıya yakınının (%45. 8) yeniden tarama konusunda danışmanlık aldığı saptanmıştır. Yeniden taramaya yönelik danışmanlık verilme durumu hastanelere göre farklılık göstermektedir (p<0.05). Annelerin tamamına yakını yeniden tarama zamanını ve başvurulacak kurumu doğru tanımlamışlardır. Hemşirelerin FKÜ tarama programım yürütme görevleri ve çalışma saatleri hastanelere göre farklılık göstermektedir. Taramada görevli hemşirelerin çalışma saatlerinin sınırlı olduğu hastanelerde taramanın aksadığı fark edilmiştir. Bunun yanısıra; araştırma146 kapsamında yer alan dört hastaneden ikisinde yeniden taramaya yönelik sevk kartı verilirken diğerlerinde verilmemektedir. Hastanelerde doğum yapan kadınların FKÜ tarama programı uygulamaları hakkındaki bilgileri incelendiğinde; çocuğunun tarandığının ve yeniden taramaya ilişkin uyarıldığının farkında olması, annenin eğitimi, çalışma durumu, yaşadığı yere göre değişiklik göstermezken, doğum öncesi bakımda FKÜ taraması hakkında bilgilendirilmesine göre farklılık göstermektedir. Ancak, annelerin sadece % 24.8'i doğum öncesi bakım (DÖB) sırasında tarama konusunda bilg.lendinlm.şt.r. Bilgilendirilen annelerin tamamına yakım (% 97), bilgiyi hemşireden aldıklarını belirtmiştir. FKÜ tarama programında yanlış negatif sonuçların en önemli nedeni kan örneğinin erken alınmasıdır. Bu çalışmada yenidoğanların % 85.8'inin doğumdan sonra hastanede kalış sûresinin 3 günden az olduğu saptanmıştır. Doğum sonrasında erken taburcu edilmenin ilimizdeki hastanelerde yaygın bir uygulama olduğu dikkate alınarak FKÜ tarama programında hastanelerin rolü gözden geçirilmelidir. Tüm bu bulgular doğrultusunda programa yönelik ortak protokol hazırlanarak kurumlar arası standardizasyonun sağlanması, çalışan tüm sağlık personelinin programa entegre edilmesi, göreve başlayan her personelin hizmetiçi eğitim yoluyla adaptasyonunun sağlanması, daha da önemlisi örgün eğitim programlarında ülke, sağlık politikalarının işlenmesi, doğumdan sonra kalış süresinin kısalığı göz önünde bulundurularak FKÜ Tarama Programında hastanelerin rolünün gözden geçirilmesi, ailelerin DÖB'da taramaya yönelik bilgilendirimesi, yeniden tarama görevini üstlenen temel sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi, kurum-il-ülke düzeyinde işleyen bilgi işlem sisteminin kurulması koşuluyla FKÜ Trama Programının başarısının artacağı sonucuna varılmıştır.

147 SUMMARY This study is designed to evaluate the knowledge and practice of nurses, working in hospitals providing maternity and delivery services, on PKU Screening Program; to assess the level of counselling on rescreening and to review the adequacy of hospitalization period of newborn as a criterion of PKU screening time. This is an descriptive and cross-sectional study and undergone at four hospitals which have the highest numbers of delivery, during l-October/14-November/1996. Twenty-seven nurses responsible for PKU screening and 402 mothers who have given birth during the defined period, in these hospitals, constituted the sample group. Data were collected by seperate questionnaire administered to mothers and nurses and by reviewing hospital records. Evaluation of knowledge and practice of nurses has shown that, despite almost all the nurses have believed the necessity of screening newborns for PKU, only 69.9% of newborns were screened. Screening percentage of newborns has shown difference among hospitals. All of the nurses stated that, they gave counselling to families on screening, but l/3rf of the mothers, whose babies have been screened, were not aware of the screening program. Although almost all the nurses were aware of importance of rescreening and stated that they warn families to apply to Health Center for rescreening, less than half of the mothers (45.8%) determined to have taken counselling on rescreening. All mothers whome given took counselling, could describe exact rescreening time and institution. Tasks and working hours of nurses in PKU Screening Program has shown differences among hospitals. Troubles and misses are observed in hospitals where working hours of screening nurses are limited with 8 hours a day. Besides this, 2 of 4 hospitals have not been giving Rescreening Dispatch Cards at discharge to families of newborns. Knowledge on PKU Screening Program of mothers delivered in hospitals were evaluated. Awereness of mothers on screening and on warnings about rescreening, didn't148 show difference according to education level, job, settlement area but showed significant difference according to have taken FKU counselling during their antenatal care. Only 24.8% of mothers were given counselling on PKU screening during the antenatal care. Almost all of these mothers (97%) declared to have obtained information from nurses. The greatest cause of false negative test results is undoubtedly testing while baby is too young. In the study 85.8% of newborns were determined to have been discharged within 3 days of birth. Considering early discharge after birth as a common practice, the role of hospitals in PKU Screening Program requires to be evaluated. For a comprehensive and effective PKU Screening Program; a common protocol should be prepared in order to standardize hospital practice; all health staff of maternity hospitals should be integrated into program; soon after employment, health staff should participate in-service training programs; moreover, routine maternal and child health programs should be taught during under-graduate programs; roles of hospitals in PKU Screening Program should be reviewed; counselling on PKU screening should an integral part of antenatal care; as being responsible to carry out rescreening test procedure and follow-up, Primary Health Care System should be strengthened and finally an institution-, province- and nation-wide Management Information System should be established.