15-49 Yaş evli kadınların gebeliğe ve aile planlamasına ilişkin geleneksel uygulamalarının incelenmesi

Abstract

143 ÖZET Bu araştırma Manisa İl' i Sağlık Müdürlüğü' ne bağlı merkez ilçelerinden; Muradiye, Karaoğlanlı, Hacıhaliller, Selimşahlar ve Osmancalı sağlık ocaklarına kayıtlı 15-4 9 yaş evli kadınların, ana sağlığını etkileyen bazı sosyo- demografik özelliklerini, gebelik ve aile planlamasına ilişkin geleneksel sağlık uygulamaların^, sağlık hizmetlerinden yararlanma ve bilgilenme durumlarını belirlemek ve kadınların gebelik ve aile planlamasına ilişkin geleneksel sağlık uygulamalarını etkileyeceği düşünülen bazı etmenler ile ilişkilerini incelemek amacıyla, tanımlayıcı, kesitsel ve alan çalışması olarak 6 Eylül-1 Kasım tarihleri arasında yapılmıştır. 13 merkez ilçe arasından 5 ilçe `Büyüklüğe Orantılı Örnekleme Yöntemi` ile seçilmiş ve evreni 2849 kadın oluşturmuştur. `Tabakalı Örnekleme Yöntemi` kullanılarak bir merkez ilçeden örnekleme girecek 15-49 yaş evli kadın nüfusları tespit edilmiştir (n=400). Daha sonra da merkez ilçe sağlık ocaklarında alfabetik sıraya göre dizili olan 15-49 yaş evli kadın formlarından `Sistematik Örnekleme Yöntemi` ile görüşülecek kadınlar belirlenmiştir. Kadınlara 88 sorudan oluşan anket formu uygulanmıştır. Anket formunda kadınların sosyo-demografik özellikleri, doğurganlığa, gebelik dönemine, gebelik döneminde görülen yakınmalara, aile planlamasına ve sağlık hizmetlerinden yararlanma ve bilgilenme durumlarına yönelik sorular yer almıştır. Araştırmada verilerin değerlendirilmesinde; sayı, yüzdelik hesapları ve Ki-Kare testi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, kadınların %50.2'sinin doğurganlığın daha az olduğu 35-49 yaşlarında oldukları saptanmıştır. Kadınların okur-yazarlık oranı %84.5,144 eşlerinin okur yazarlık oranı ise %95.0 olarak bulunmuştur. Kadınların ilk evlilik yaş ortalaması ise 19. 33' tür. Kadınların yaklaşık yarısının (%53.0) bu yerleşim yerlerine göçle geldikleri, %64.2'sinin gelirlerinin giderlerine eşit ya da daha fazla olduğu, %69.0'unun çekirdek aileye sahip olduğu saptanmıştır. Bulgulara göre, kadınların gebelik sayılarının ortalamasının 3.47, canlı doğum ortalamasının 2.66, yaşayan çocuk sayısı ortalamasının 2.41, düşük ortalamasının 0.72 olduğu saptanmıştır. Kadınların %67.3'ü iki çocuğu ideal çocuk olarak belirtmişlerdir. Kadınların %71.3'ü herhangi bir gebelikte fetüsün cinsiyetinin tahmin edilemeyeceğini belirtirken, yaşın, eğitimin ve gebelik sayısının kadınların herhangi bir gebelikte geleneksel ya da çağdaş yöntem kullanmalarını ve kendi gebeliklerinde fetüsün cinsiyetini tahmin edip etmemelerini etkilemediği saptanmıştır. Kadınların oğlan çocuk doğurmak amacıyla önerdikleri uygulamaların (%37.0) kız çocuk doğurmak için önerilen uygulamalardan (%16.0) daha fazla olduğu saptanmıştır ve uygulama yapma durumlarının yaş ve eğitimden çok fazla etkilenmediği saptanmıştır. Kadınların sık sık kendiliğinden oluşan düşüğün, gebe kalamamanın, gebelikte oluşan şişliğin nedenleri için büyük çoğunlukla çağdaş nedenler gösterdikleri, aşermenin ve bulantı-kusmanın nedenleri içinde büyük çoğunlukla geleneksel nedenleri gösterdikleri saptanmıştır. Kadınların sık sık kendiliğinden oluşan düşüğü, gebelikte oluşan şişliği, bulantı-kusmayı tedavi etmek, gebe kalmak, özel beslenme ve kolay doğum yapmak için daha çok çağdaş uygulamaları, aşerme ve gebelikte dikkat edilmesi gereken davranışlar için geleneksel uygulamaları önerdikleri saptanmıştır. Yaşın sık sık kendiliğinden145 oluşan düşüğü, özel beslenme ve gebelikte dikkat edilmesi için yapılan uygulamalar üzerinde fazla etkili olmadığı saptanmıştır. Eğitimin yükselmesiyle, sık sık kendiliğinden oluşan düşüklerin tedavisi ve gebelikte dikkat edilmesi gereken davranışlar için yapılan geleneksel uygulamalarda azalma, çağdaş uygulamalarda artma olduğu, özel beslenme için yapılan uygulamalarda da etkili olmadığı saptanmıştır. Kadınların kendilerinin isteyerek düşük yapmak, sık sık kendiliğinden oluşan düşüğü, gebelikte oluşan şişliği, bulantı-kusmayı iyileştirmek ve kolay doğum yapmak amacıyla daha fazla çağdaş yöntemlere yöneldikleri, gebelikte dikkat edilmesi gereken davranışlar ve aşermeyi iyileştirmek amacıyla da, daha fazla geleneksel yöntemlere yöneldikleri gözlenmiştir. Kadınların kendilerinin gebe kalmak, özel beslenme yapmak ve gebe kalmamak için başvurdukları geleneksel ve çağdaş yöntemler üzerinde yaş ve eğitimin fazla etkili olmadığı saptanmıştır. Kadınların %14.3'ü gebelikte özel beslenme yapmaya gerek yoktur derken, kendi gebeliğinde özel beslenme yapmayan kadın oranı %60.8'dir. Kadınların gebeliği önlemek için kullandıkları geleneksel yöntemlerin başında geri çekme, hazneye aspirin koyma hazneyi soğuk su ile yıkamanın geldiği saptanmıştır. Kadınların halen %69.0'unun gebeliği önleyici bir yöntem kullandığı, yöntem kullananların %40.4'ünün geleneksel, %59.6'smın çağdaş yöntemleri kullandıkları saptanmıştır. Yaşın, yaşayan çocuk sayılarının gebelik önleyici yöntem kullanmalarına etki eden önemli faktörler olduğu, eğitimin ve eşlerin eğitiminin kadınların yöntemi kullanmalarını etkilemediği saptanmıştır. Kadınların %65.6'sının son gebeliklerinde sağlık personeli tarafından izlendiği, izlenen kadınların %60.7'sinin ebeler tarafından, %47.8 oranında 8 kez ve daha.146 fazla sıklıkla izlendikleri saptanmıştır. Kadınların % 65. 7 'sinin son doğumlarını hastanede ve %8 6.7 oranla ebe ve doktor tarafından yaptırıldığı saptanmıştır. Eğitimin kadınların doğum yaptıkları yerleri etkilediği saptanmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, yaşın ilerlemesiyle kadınların daha önce gebelik, doğum ve gebelikten korunma konularında bilgi almalarının azaldığı, eğitimin yükselmesiyle de bilgi almalarının yükseldiği saptanmıştır. Kadınların daha önce bilgi aldıkları yerlerin yaş ile etkilenmediği, fakat okur-yazar-ilkokul mezunu kadınların sağlık personelinden bilgi alma oranlarının hiç okur-yazar olmayan ve yüksek eğitime sahip kadınlardan daha fazla olduğu saptanmıştır. %93.4 oranında kadın `Bu konulara ilişkin bilgileri daha çok doktor, ebe-hemşirelerden almış olmayı isterdik` dedikleri saptanmıştır. Araştırmamızda kadınların, gebelik ve aile planlamasına ilişkin uygulamalarında çağdaş yöntemlerin yanında hala geleneksel yöntemleride büyük çoğunlukla tercih ettikleri saptanmıştır. Başvurulan geleneksel uygulamaların anne ve çocuk sağlığını doğrudan veya dolaylı olarak olumsuz etkileyebilecek uygulamalara rastlanmak tadır. Bu nedenle, ülkemizde kadın sağlığının korunması için; Sağlık hizmetlerinde çalışanlar, toplumun kültürel değer ve yargılarına karşı tavır almadan, ılımlı yaklaşımla iyi ilişkiler kurmalıdırlar. Annelerin gebelik ve aile planlamasıyla ilgili bilgi eksikliğini gidermek, ana sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek uygulamaların düzeltilmesini, olumlu yönde etkileyebileceklerin desteklenmesini sağlamak amacıyla bir sağlık eğitimi planlanmalıdır. Topluma sunulan sağlık eğitiminde, kitle iletişim araçlarından, yerel liderlerden ve sektörler.. arası işbirliğinden yararlanılmalıdır.

147 SUMMARY This research, which was carried out as a descriptive and partial field study from September the sixth to November the first, has aimed at finding out some of the socio-demographic characteristics influencing mothers' health, the traditional health applications about pregnancy and family planning, the utilization and learning of the health services and some of the effective attitutes about pregnancy and family planning of the married women (aged 15-49) who are registered at the central towns' health institutions of the Manisa health administration in Muradiye, Karaoglanlx, Hacıhaliller, Selimşahlar and Osmancali. By using the ''Sampling Method of Size Ratio', five towns were chosen among 13 central towns and 2849 women formed the universe of this research. A sample population of 15-49 year old married women from each central town was selected by the ^Method of Level Sampling'. (n=400). And then by the help of `the systematic Sampling Method', the women who would be interviewed were listed from the alphabetical forms of the 15-49 year-old married women in the central towns' health institutions. An 88-Question survey form was applied to each of those selected women. This form had each questions about the women's socio-economic characteristics, fertility, pregnancy period and their complaints about it, family planning, and the utilization and learning of the health services. Numbers, percentages, and Ki-Squire test were used top process the data in the research. According to the research results, 50.3% of the 35-49 years old married women were found to have less fertility.148 While the women's rate of education was 84.5%, their husbands' was 95.0%. There average age of the women's first marriage was 19.33. Nearly half of the women (53.0%) were immigrants, 64.2% of them had either a balanced family budget of their incomes were more than their expenses, and 69.0% had a core family. According to the research findings, the average number of pregnancy of the women was 3.47, live birth 2.66, living children 2.41, and miscarriage 0.72. 67.3% of the women said that two children are ideal to have. While 71.3% of the women mentioned that the sex of the foetus could be predicted, it was seen that age, education, and the number of pregnoncies do not play a role in using either a traditional or a modern method in any pregnancies and in whether predicting or not the sex of foetus in their own pregnancies. It was proved that the suggestions the women made to have a son were more than the ones made have a daughter, and age and education were not such decisive points in the application of these suggestions. Up-to-date causes were mentioned by the women to explain frequent self -occurring miscarriages, infertility! and pregnancy swell, whereas traditional causes were mainly said to explain capricious desires and queasiness-vomiting during pregnancy. It was found out that while the women made modern suggestions to health frequent self-occuring miscarriages, pregnancy swell, queasiness-vomiting, to get pregnant, to have a special diet and to give an easy birth, on the other hand they prefered traditional remedies for capricious desired and necessary physical movements in pregnancy. Ace wasn't seen as being so effective about frequent self-149 occuring miscarriage, special diet and pregnancy life-style applications. As the level of education got higher, the traditional methods used for healing frequent self-occuring miscarriages and life-style applications during pregnancy lessened, but up-to-date ones increased, while it was not considerably effective for a special diet. It was observed that the women were inclined to follow the modern methods to have a deliberate miscarriage, to heal the frequent self occuring miscarriage, pregnancy swell, queasiness-vomiting and to have an easy birth, but they prefer using the classical ones for the pregnancy life-style applications and to treat capricious desires during pregnancy. Age and education were not seen to have much effect on the traditional and modern methods refered to by the women to start a special diet, and to or not to get pregnant. While 14.0% of the women said that there was no need for a special pregnancy diet, the number of the women who didn't have a special pregnancy diet was 60.8%. It was understood that retracting, placing aspirin into the vagina, and washing the vagina with cold water are among the most common traditional methods used by the women to refrain from pregnancy. 69.0% of the women said that they were still using a method to perform getting pregnanti 40.4% of those women were using traditional methods, and the rest (59.6%) were making use of modern methods. Age and the number of living children were found to be important factors for the women in deciding to take up a pregnancy prevention method, but their level of education and their husbands' level of education weren't so. It was also realised that 65,6% of the women were traced by a health server during their latest pregnancy,150 60.7% of them were followed by midwives 8 times or more with a ratio of 47.8%. 65.7% of the women gave their latest birth in hospital, 86.7% of them were assisted by midwives and doctors. Education was found to be a decisive factor in their choice of maternity place. According to the results of the research, the older the women got, the less information they got in advance about pregnancy, giving birth, and pregnancy prevention, but in case of higher education, they got more information about the matter as expected. It was understood that age was not an important factor for the women to decide to get information about the matter, but literate and primary school graduates had a higher personnel than illiterate and highly-educated women did. % 93.4 of the women said, `we would rather get information about these subjects from doctors, midwives and doctors than any other sources. ` In our research, we have come to the conclusion that the women have still prefered mostly the traditional methods besides the contemporary ones in their practices about pregnancy and family planning. It was also been realised that the traditional methods in use might have negative effects on the health condition of mother and child directly or indirectly. For that reason, in order to maintain women's health in our country; Those who are in health services should be able to establish good relations with people in a constructive approach, but without any negative attitude against the society's cultural values and judgements. An organisation of health education should be planned to eliminate mothers' lack of knowledge about pregnancy and family planning, and to correct any harmful practices that are likely to affect: mothers' health, while supporting the useful ones. The151 media, community leaders and the relations between public sectors should be utilized to their full potential so that the quality of these health services for the public could be upgraded.