Ohio Eyalet Üniversitesi modeline göre yönetici hemşirelerin liderlik davranışlarının belirlenmesi

Abstract

ÖZET Liderlik; belirlenen amaçlara ulaşma yönünde birey ve grupların davranışlarını etkileme sürecidir. Lider ise; üyesi olduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçların gerçekleşmesinde gruba en etkili biçimde yön veren kişidir. Liderlik davranışlarının tanımlanmasına yönelik bir çok araştırma yapılmasına rağmen liderleri diğerlerinden ayıran özellikler açık olarak belirlenememiştir. Liderlik araştırmalarının çoğu genellikle üç kategoriye ayrılmaktadır: `Bireysel özellikler yaklaşımı`, liderlerin kişisel özellilerinin neler olduğu sorusuna yanıt aramaktadır. `Davranış odaklı yaklaşım`, liderlerden çok liderlerin yaptıkları davranışları tanımlamaya yöneliktir: Etkin gruplarda liderlerin hangi davranışları gösterdiklerinin incelenmesi, bu yaklaşımın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Davranışsal yaklaşım ile ilgili olarak Ohio Eyalet Üniversitesi araştırmacılarının geliştirdikleri liderlik ölçütü önemli bir adım olarak kabul edilmektedir. Araştırmacılar, değişik alanlarda uyguladıkları `liderlik davranışını betimleme anketi` ile çeşitli liderlik davranışı boyutlarını tanımlamışlardır. `Durumsallık yaklaşımları` ise liderliği çevresiyle bir bütün olarak değerlendirmeye çalışmaktadır. Tüm bu araştırmalar, ortak bir liderlik teorisi geliştirilmesini sağlamamakla birlikte, yönetim bilimciler, örgütlerin amaçlarına ulaşabilmesi için yöneticilerin aynı zamanda iyi bir lider olmaları gerektiğini kabul etmektedirler. Sağlık bakım hizmeti veren kurumlarda `karar verme` sürecinde önemli görevleri bulunan yönetici hemşirelerin liderlik davranışlarının tanımlanması, hemşirelik bakım kalitesini doğrudan etkileyecektir. Buradan hareketle yapılan araştırmanın amacı; yönetici hemşirelerin liderlik davranışları ile ilgili olarak, hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyelik, temsil, bütünleştirme, aşağıdan yukarıya iletişim, yukarıdan aşağıya iletişim, tanıma ve ürerim boyutlarında kendilerinin ve astlarının görüşlerinin karşılaştırılmasıdır. 151Araştırma, yönetici hemşirelerin liderlik davranışları ile ilgili olarak kendilerinin ve astlarının değerlendirmelerinin karşılaştırıldığı `tanımlayıcı` ve `analitik` bir çalışmadır. Araştırma, İzmir ili, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde görev yapmakta olan üst düzey ve orta düzey yönetici hemşireler ve astları ile yapılmıştır. Araştırmanın evrenini; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde çalışan yönetici hemşireler ile onların astları oluşturmaktadır. Örneklem ise, 4'ü üst düzey, 22' si orta düzey olmak üzere, toplam 26 yönetici hemşire ve 12 'si üst düzey yönetici hemşirelerin, 22' si orta düzey yönetici hemşirelerin astı olmak üzere toplam 66 hemşireden seçilmiştir. Araştırmaya toplam olarak 104 hemşire katılmıştır. Araştırmada kullanılan anket formu, Ohio Eyalet Üniversitesi araştırmacılarının geliştirdiği ve ülkemizde de kullanım alam bulan `liderlik davranışını betimleme anketi`dir. Anket formunun geçerliğini ölçmek üzere, yönetici hemşireler ile astlarının yanıtlarına `faktör analizi` uygulanmıştır. Liderlik davranışını betimleme anketinin günenilirliğini saptamak için, yönetici hemşireler ile astlarının her bir ifadeye verdikleri yanıtların `madde istatistiği` yapılmıştır. Anket formu, hem yönetici hemşirelere hem de astlarına verilmiştir. Verilerin analizi, Ege Üniversitesi Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezinde, SPSS programında yapılmıştır. Üst düzey yönetici hemşirelerin liderlik davranışlarının belirlenmesine ilişkin kendilerinin ve astlarının değerlendirmeleri arasında `bütünleştirme` boyutunda istatistiksel olarak önemli bir farklılık olduğu bulgulanmıştır. Üst düzey yönetici hemşirelerin liderlik davranışları ile ilgili olarak kendilerini değerlendirmeleri ile yaş, toplam yöneticilik çalışma yılı, toplam yöneticilik yılı, eğitim düzeyi, yönetici hemşirelere bağlı olan kişi ve birim sayısı arasında, =c = 0.05 düzeyinde önemli bir ilişki bulunmadığı saptanmıştır. 152Orta düzey yönetici hemşirelerin liderlik davranışlarının belirlenmesine ilişkin olarak kendilerinin ve astlarının görüşleri karşılaştırıldığında, `yapıyı harekete geçirme`, `üyelik`, `temsil`, `bütünleştirme`, `örgütleme`, `yukarıdan aşağıya iletişim`, `aşağıdan yukarıya iletişim`, `tanıma` ve `üretim` boyutlarında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu bulgulanmıştır. Orta düzey yönetici hemşirelerin liderlik davranışlarının `üretim` boyutu ile ilgili olarak kendilerini değerlendirmeleri ile toplam yöneticilik yılı arasında, cc = 0.05 düzeyinde önemli bir negatif ilişki bulunduğu saptanmıştır. Araştırmanın sonunda, yönetici hemşirelerin liderlik davranışları ile ilgili olarak kendilerinin ve astlarının katılımının sağlandığı toplantılar yapılması ve yönetici hemşirelere liderlikle ilgili eğitim verilmesi önerilmektedir. 153

SUMMARY Leadership is an influencing process of behaviours of individual and groups towards reaching the definite goals. But leader, is an individual who determines the needs of the group inwhich he/she is member and gives direction to the group most effectively in order to these goals come true. Despite a member of researches have been conducted towards identification of leadership behaviours, distinguished characteristics of leaders were not clearly addressed. The majority of researches done for leadership are devided into three categories. `Approach to individual characteristics` is looking for an answer for what leader's personal characteristics would be. `Approach focused on behaviour` is intended to identify the behaviours done by the leaders rather than leaders themselves. The study of what type of behaviours shown by leaders in the effective groups, consititutes the start point of this approach. Related to behavioural approach rate of leadership developed by Ohio State University Researchers has been considered as a significant step. Researchers identified the dimensions of various leadership behaviours with `Leadership Behaviour Descriptive Questionaire` which was conducted in miscellaneous fields. `Situational approach` is trying to evaluate leadership integrally with the environment. Altough, all of these studies are unable to provide development of a common leadership theory, administration- scientists accept that administrators are required to be good leaders for organizations in order to reach their goals. In institutions providing helth care services, identification of leadership behaviours of executive nurses who have important duties in `detennining` process, will directly effect the nursing care quality. From the stand point, the goal of the research conducted is, as relevant to leadership behaviours of the executive nurses, comparison of their and subordinates opinions in dimensions of 154domination, initiate the structure, membership, representation, integration, organization, communication up, communication down, recognition and productivity. This research is a `definitive` and an `analytic` study inwhich their and their subordinates evaluations related to leadership behaviours of the executive nurses is compared. This research is conducted by top and intermediate executive nurses and their subordinates who work for Izmir Egean University Medical Faculty Research and Application Hospital. The range of research consists of executive nurses and their subordinates who work for Egean University Medical Faculty Research and Application Hospital. For example, 4 top level, 22 intermediate level totally 26 executive nurses, 12 subordinates of top level executive nurses and 66 subordinates of intermediate executive nurses total 66 nurses were selected. 104 nurses participated in the research. The survey form used in this research is called `Leadership Behaviour Descriptive Questionaire` which is developed by researchers of The Ohio State University and found usage in our country. A `factor analysis` was applied to responses of executive nurses and their subordinates to test the validity of survey form. To determine the reliability of the leadership behaviour descriptive questionaire a `statistics of element` was performed for responses given to each executive nurses and their subordinates. Analysis of data is accomplished by Egean University Computer Research and Application Centre. It was discovered that in the dimensions of `integration` there was a statistically significant difference among their and their subordinates evaluations related to identification of leadership behaviours of the top level executive nurses. When evaluated themselves related to leadership behaviours of the top level executive nurses, no significant relation ( oc = 0.05 ) has been detected 155between age, total years of service, total years of service as an executive, aducation level, and the number units and individuals under their supervision. When their end their subordinates opinions related to identification of leadership behaviours of Intermediate level executive nurses are compared, no significant difference is detected in the following subjects, `initiate structure`, `membership`, `representation`, `integration`, `organization`, `communication up`, `communication down`, `recognition`, `productivity`. It was discovered that there was a significant negative relation ( oc = 0.05 ) between their evaluation related to leadership behaviours of intermediate level executive nurses' `productivity` dimension, with their total years of administration. At the conclusion of the research, it is recommended that the training concerning leadership be given to executive nurses and the meetings related to leadership behaviours of executive nurses be held for them and their subordinates. 156