Koruyucu sağlık hizmetlerinde çalışan hemşirelerin görevlerini algılamaları ve gerçekleştirebilme durumlarını etkileyen etmenlerin incelenmesi

Abstract

149 ÖZET Toplumun sağlık sorunlarının saptanması, önlenmesi, çözümlenmesi, sağlık düzeyinin yükseltilmesi ve devam ettirilmesi; sağlık hizmetlerinin etkin yürürümü ve sağlık hizmetlerinde görev alan ekip üyelerinin hizmete ilişkin görevlerinin yerine getirmesiyle mümkündür. Dünya Sağlık Örgütü `2000 yılında herkese sağlık` hedefinin başarıya ulaşması için, hemşirelerin temel sağlık hizmetlerinin sunulmasında önemli bir insan gücü kaynağı olduğunu vurgulamıştır. Pek çok ülkede halk sağlığı hemşireleri yan bağımlı ya da bağımsız fonksiyonlarını yerine getirerek toplum sağlık hizmetlerinde önemli sorumluluklar almaktadır. Ülkemizde de halk sağlığı hemşirelerinin istendik rol ve işlevlerini ne derece yerine getirip getiremedikleri, bu rolleri algılamaları, bu görevleri yerine getirmelerini etkileyen faktörlerin yam sıra değişim için yeni rollerini algılama durumlarının bilinmesi önemlidir. Bu da gelecekte halk sağlığı hemşirelik hizmetlerinin planlanmasına ve organize çabalarla yürütülmesine katkıda bulunacaktır. Tanımlayıcı tipte bir alan araştrması özelliği taşıyan bu çalışma Haziran 1998- Ağustos 1998 tarihleri arasında Bornova Eğitim ve Araştırma Sağlık Grup Başkanlığı'na bağlı 3 ana- çocuk sağlığı ve aile planlaması (AÇSAP) merkezi ve 16 sağlık ocağında çalışan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 60 hemşire ile yürütülmüştür. Araştırma verileri anket yöntemi ile toplanmıştır. Veri toplamada hemşirelerle ilgili sosyo-demografik özellikleri içeren `sosyo-demografik veri formu` ve `hemşirelerin görevlerini gerçekleştirme durumlarım, gerçekleştirmelerini etkileyen etmenleri, görevleri kendilerine ve ülkemizdeki halk sağlığı hemşiresine uygun bulma ve bu görevlerin gelecekte halk sağlığı hemşiresi tarafından yapılmasını önemli bulmadurumlannı saptamaya yönelik ölçeği` 'nden oluşan ve araştırmacı tarafından geliştirilen veri formları kullanılmıştır. Yapılan güvenirlik çalışmasında halk sağlığı hemşirelik işlevlerini ölçmeye yönelik kullanılan genel ölçek için r = 0.94'tür. Alt ölçek grubundaki işlevlerin güvenirlik katsayıları doğrudan bakım için r = 0.83, planlama ve yönetimsel işlevler için r = 0.93, denetleme ve eğitimsel işlevler için r=0.93 ve araştırma işlevleri için r = 0.66'dır. Araştırmada veriler yüzdelik hesaplan, varyans analizi ve t testi kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular değerlendirildiğinde; hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerinin gelecekte halk hemşiresi tarafından yapılmasını önemli bulma puan ortalamasının yüksek (X= 389.52+ 50.03) olmasına rağmen bu işlevleri gerçekleştirme puan ortalamalan düşük (X= 243. 02± 43.02) bulunmuştur.150 Hemşirelerin 1.85 puan ortalaması ile en fazla denetleme ve eğitimsel işlevleri gerçekleştirdikleri, 1.64 puan ortalaması ile doğrudan bakım işlevlerini, 1.63 puan ortalaması ile araştırma işlevlerini ve 1.60 puan ortalaması ile planlama ve yönetimsel işlevlerini gerçekleştirdikleri saptanmıştır. Hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerini en fazla yetki ve sorumluluklarının sınırlı olması, karar vermede söz sahibi olamamaları, rol belirsizliği, bilgi ve becerilerinin yeterli olmaması nedeniyle gerçekleştiremedikleri belirlenmiştir. Hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerini gerçekleştirme durumlarına ilişkin verdikleri yanıtların puan ortalamaları yaş gruplarına, mezun oldukları okula, öğrencilikte verilen bilgi ve becerileri yeterli bulma durumlarına, meslekte ve halk sağlığı alanında çalışma sürelerine ve hizmet-içi eğitime katılma durumlarına göre farklılık göstermediği saptanmıştır. Çalıştığı kuruma, kurumdaki çalışma şekline ve mesleki doyumlarına göre farklılık gösterdiği bulgulanmıştır. Hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerini kendilerine uygun bulma durumlarına ilişkin verdikleri yanıtların puan ortalamaları kurumdaki çalışma şekline göre farklılık gösterdiği, diğer özelliklerine göre değişmediği belirlenmiştir (F=4.0321, P<0.05). Hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerini ülkemiz halk sağlığı hemşiresi için uygun bulma durumları ile mezun oldukları okul (F=1.574, P<0.05), çalıştıkları kurum (F=3.581, P<0.05) ve kurumdaki çalışma şekli (F=3.5042, P<0.05) arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerini gelecekte halk sağlığı hemşiresi tarafından yapılmasını önemli bulma durumlarına ilişkin puan ortalamalarının kurumdaki çalışma şekline göre farklılık gösterdiği, diğer özelliklerine göre değişmediği belirlenmiştir (F=4.3742, P<0.05). Tüm bu bilgiler doğrultusunda, hemşirelerin halk sağlığı hemşirelik işlevlerini etkin bir biçimde sunabilmeleri için hemşirelik yasasının çıkarılarak halk sağlığı hemşirelerinin görev, yetki ve sorumluluklarının açıkça belirlenmesi ve ekip içinde rol karmaşasının önlenmesi, hizmet-içi eğitim kurslarının hemşirelerin katılımlarının sağlanarak planlanması, uygulanması, yürütülmesi ve belirli aralıklarla yeterliliklerinin ölçülmesi, sağlık ocaklarının araç-gereç ve insan gücü yönünden yeterli düzeye ulaştırılması, kurum içinde kararların alınmasında aktif rol alabilmeleri için ekipten destek sağlanması, kalitenin artırılması için istihdam ve ücret politikalarının geliştirilmesi önerilmiştir.

151 SUMMARY The active execution of health services and the fulfillment of work of the staff member in health services enable the health problems of community in determining, preventing, solving, upgrading of health level and cotinuing. World Health Organisation points out that nurses are inevitable source of human force in implementig of basic health services, the reason that the aim of ` Everyone to Health in 2000` reaches successfully. In many countries public health nurses take significant responsibilities at the service of community health by carrying out their half dependent or independent functions. It is important to be known thath how step public health nurses carry out their willing part and assignments, perceive these parts and perception position of new parts or alteration besides factors that affect carrying out these assignment in our country, too. It will help the planning of public kealth nurses and execution with organisational struggle in the future. This work that characterizes a field research in defining type has been applied to 60 nurses who accepted to join this research and work in 3 Mother- Child Health and Family Planning (AÇSAP) Center, and 16 Health Care Center contacted Bornova Health Group Headquarter of Education And Research between June 1998- August 1998. Research data was collected with survey data. In collecting data, data forms developed by researcher, cosisted of `the measure belonging to establishment of positions of the nurse's implementing their assignment, effects of implementation, approving of their assignment by themselves and our country and position of these assignment made by public health nurse in the future` and concerned socio-demografic `Socio- Demografic data form` regarding nurses was used. For general mesaure, relation to public health nursing in studing confidency r= 0.94, for direct care functions r= 0.83, for planning and management functions r= 0.93, for controlling and education functions r= 0.93 and research functions r= 0.66. Data in research was estimated by using hundred calculation, variance analysis, correlation and t test. When results in research were evaluated, although note average which nurses take serious nursing functions of public health in the future is high (X= 389.52+ 50.03) the implementation note average of these functions is found low (X= 243.02±43.02).152 It was found out that nurses implemented controlling and education functions mostly with 1.85 note average, direct care functions with 1.64 note average, research functions with 1.63 note average, planing and menagement functions with 1.60 note average. It was established that nurses couldn't carried out the nusing functions of public health, because most competence and responsibilities were limited, they were not able to have a word with them, had no qualification It was found out that relating to nurse's answers about note averages according to age groups, schools for education, finding sufficient qualification when they were student, the period of working in their job and public health field and position of joining employment education are not different. According to working association and satisfging their job, It was found differences. Relating to nurse's public health nursing functions about finding suitable for them, their answer's note average, accordig to work position in the association is different, according to other specialties it is not different (F= 4.0321, p<0.05). For our country public health nurse, between finding suitable for nurse's public health nursing functions and the school graduation (F= 1.574, p<0.05), work association (F= 3.581, p<0.05) and work position in the association (F= 3.5042, p<0.05). Statistical difference is found reasonable. Regarding position of nurse's of accepting important public health nursing function of implementation by public health nurse in the future, it was found out that according to only work position in the association note averages are different, according to other specialties they are not different (F= 4.3742, p<0.05). All in all, it is suggested that public health nurse's duties, comptence and responsibilities be determind clearly,and part indefinity in the staff be prevented, employment courses be had acces to join applied, implemented and measured qualifications for nurses by determined intervals. Health care concerning utilization and human power be research adeqate level, nurse's active part be supported in the association while deciding, employment and wage policies be developed for increasing quality so that nurses would carry out public health function actively by legislating nursing.