Tip 2 diabetli hastaların kendi kendine bakımlarındaki öz yeterlilikleri ve öz yeterliliklerini etkileyen faktörlerin incelenmesi

Abstract

Bu araştırma; Jaap Van Der Bijl, Ada Van Poelgeest - Eeltink, Lillie Shortridge - Bagget (1998) tarafından geçerlik ve güvenirliliği saptanan Öz Yeterlilik Ölçeği' nin ( Self Efficacy Scale) Türkiye'de geçerlik ve güvenirliliğinin sınanması,kronik bir hastalık olan tip 2 diyabetli hastaların öz yeterliliklerini ölçen geçerli ve güvenilir bir ölçeğin Türk literatürüne kazandırılması, diyabetli hastaların öz yeterlilik ve öz bakım güçlerinin belirlenmesi, öz yeterlilik ve öz bakım gücü arasındaki ilişkinin incelenmesi, öz yeterlilik ve öz bakım gücü ile sosyodemografik değişkenler,hastalık ile ilgili değişkenler arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırma 1 Temmuz-31 Aralık 2000 tarihleri arasında Türk Diyabet Cemiyeti İzmir Şubesi Metin Telyakar Yataklı Diyabet Araştırma Eğitim ve Tedavi Merkezinde, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi diyabet polikliniğinde ve Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi endokrin polikliniğinde ayaktan tedavi olan 150 tip 2 diyabetli hasta önceden belirlenen sınırlılıklarına uyularak araştırmanın örneklemi oluşturulmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak tip 2 diyabetli hastaları tanıtıcı bilgileri içeren anket formu (EK I), Öz Yeterlilik Ölçeği (EK II), ve ölçeğin yapı geçerliliğini belirlemek için Öz Bakım Gücü Ölçeği (EK III) kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde sayı, yüzdelik, tek yönlü çok değişkenli (TYMONOVA), çok yönlü varyans analizinde ileri Tuckey Post Hoc testi, tek yönlü (ANOVA), varyans analizi uygulanmıştır. Öz Yeterlilik Ölçeği' nin içerik geçerliliği (Content Validity) ( Kendal Coefficient Of Concordance Kendal Uyuşum Katsayısı (W) ) korelasyon testi uygulanmış, yapı geçerliliği (Consruct Validity),zamana karşı değişmezlik ve iç tutarlılığı için Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon katsayısı hesaplanmıştır.Anket Formu (EKİ) geçerlik ve güvenirliği saptanan Öz Yeterlilik ve Öz Bakım Gücü Ölçeği tedavi edilen 150 tip 2 diyabetli hastayla yüz yüze görüşerek araştırmacı tarafından doldurulmuştur. Araştırmaya katılanların %58'i kadın, %42'si erkek hastalardır. Hastaların %38.7'si 60 yaş ve üzeri yaş grubunda olduğunu, eğitim durumu açısından; büyük bir çoğunluğunun ilk öğretimli (%37.3) olduğunu,hastalann %88.7'si evli olduğunu ve %32.7'si eşi ile birlikte yaşadığım, ve%33.3'ü ev hanımı olduğunu, %51.3'ü emekli olduğunu, %14.7'si tam gün çalıştığını bildirmişlerdir. 190Öz Yeterlilik Ölçeği'nin toplam puan ortalaması 63.90+14.71, Öz Yeterlilik Ölçeği'nin birinci ve ikinci uygulamaları arasındaki test- tekrar test güvenirlik katsayısı.98, birinci uygulama için cronbach alfa 0.87, ikinci uygulama için cronbach alfa 0.89 bulunmuştur. Öz Bakım Gücü Ölçeği'nin toplam puan ortalaması 103.13111.75, Öz Bakım Gücü Ölçeği'nin birinci ve ikinci uygulamaları arasındaki test- tekrar test güvenirlik katsayısı.97, birinci uygulama için cronbach alfa 0.81, ikinci uygulama için cronbach alfa 0.82 bulunmuştur. Cinsiyet, yaş, medeni durum, meslek, yaşamın en uzun süre geçtiği yer, gelir gider durumu, hastalık süresi, ailede diyabetik bir başka bireyin hastaya yakınlık derecesi, sigara alışkanlığı, alkol alışkanlığı ile öz yeterlilik ölçeğinin alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki saptanamamıştır. Metabolik kontrol değerlerinden açlık kan şekeri ile öz yeterlilik ölçeği alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki saptanamamıştır (p>0.05). Metabolik kontrol değerlerinden kan basıncı ile öz yeterliliğin `özel beslenme ve kilo` `fizik egzersiz` alt boyutlarında anlamlı bir ilişki saptanmıştır (F=3.7994, p<0.05 // F=3.1380, p<0.05). Metabolik kontrol değerlerinden beden kitle indeksi ile öz yeterlilik arasındaki anlamlı ilişkiler `özel beslenme ve kilo`, `fiziksel egzersiz` alt boyutlarında saptanmıştır ( F=4.5341, p<0.05, //F= 3.8147, p<0.05). Hastaların öz bakım gücü ile öz yeterlilik alt boyutları arasında pozitif bir ilişki olduğu (p<0.05), yani hastaların öz bakım gücü arttıkça öz yeterliliğin dört alt boyutunun da anlamlı olacak şekilde arttığı belirlenmiştir. Daha önce diyabete ilişkin eğitim alma durumu ile hem öz yeterlilik hem de öz bakım gücü arasında pozitif bir ilişki saptanmıştır (F=52.128, p<0.05 // F= 5.297, p<0.05). Eğitim alan hastaların öz yeterlilik ve öz bakım gücü puanlarının eğitim almayan hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. 191

This research was carried out in order to test the validity and reliability of the Self Efficacy Scale in Turkey, which its validity and reliability was established by Jaap Van Der Bijl, Ada Van Poelgeest - Eeltink, Lillie Shortridge - Bagget (1998), to acquire Turkish Literature a valid and reliable scale that measures self-efficacy of patients with type 2 diabetes which is a chronic disease, to determine the strength of self-efficacy and self-care of diabetic patients, to study the relationships between the strength of self-efficacy and self-care, between the sociodemographic variables of the strength of self-efficacy and self-care and between the variables related to disease. This research was conducted at Metin Telyakar, The Center of Research, Education and Treatment of Diabetics, İzmir Branch of Turkish Diabetics Society, at the diabetics polyclinic of Ege University Faculty of Medicine Research and Application Hospital, and at the endocrine polyclinic of Dokuz Eylül Hospital between the dates of 1 July - 31 December 2000 and the sampling of the research consisted of 150 type 2 diabetic outpatients this centers by taking their predetermined limitation into account. In the research, a survey form (Appendix I) containing data identifying the type 2 diabetic patients, a Self-Efficacy Scale (Appendix II) and a Self Care Strength Scale (Appendix III) to determine the constructional validity of the scale were used as data collecting tools. In the assessment of the data score, percentage, one-way multi variable (TYMONOVA), further Tuckey Post Hoc test in multi-directional variance analysis, and one way (ANOVA) variance analysis were used. Correlation test for the content validity of the Self Efficacy Scale [Kendal Coefficient of Concordance (W)] was applied, for construct validity, durability against time and internal consistency, correlation coefficient of Pearson Moments Multiplication was calculated. The survey form (Appendix I), validity and the reliability determined Self-Efficacy and Self Care Strength Scale was filled out the by the researcher through personally communicating with 150 type 2 diabetic patients. Of the participants, 58 % were female and 42 % were male patients. It was reported that, 38.7 % of the patients were in the 60 year and older age group, from the aspect of education vast majority of them had primary education (37.3 %), 88.7 % of patients were 192married and 32.7 of them were living with their spouses, and 33.3 % of them were housewives, 51.3 % were retiree, and 14.7 % had full-time jobs. The average total score of Self-Efficacy Scale founded as 63.90 ± 14.71, re-test test reliability coefficient between the first and second application of Self-Efficacy Scale as found.98, for the first application cronbach alpha found as 0.87, and for the second application cronbach alpha found as 0.89. The average total score of Self-Care Strength Scale founded as 103.13 ± 11.75, re-test test reliability coefficient between the first and second application of Self-Efficacy Scale as found 97, for the first application cronbach alpha found as 0.81, and for the second application cronbach alpha found as 0.82. No significant correlation found among gender, age, marital status, occupation, place where much of the life-span spent, income and expense balance, duration of disease, the degree of closeness of other diabetic within the family, smoking habit, alcohol consumption and sub-dimensions of Self-Efficacy Scale. Also, a significant correlation was. not found between hunger blood sugar and sub- dimensions of Self-Efficacy Scale, which were from the metabolic control values (p>0.05). A significant correlation was detected between blood pressure and sub-dimensions of ` special nutrition and weight`, `physical exercise` of Self-Efficacy which were metabolic control values (F=3.7994, p < 0.05 // F= 3.1380, p < 0.05). A significant correlation between body mass index and Self-Efficacy found at sub- dimensions of ` special nutrition and weight`, `physical exercise` which were metabolic control values (F=4.5341, p < 0.05 // F= 3.8147, p < 0.05). It was determined that there was a positive correlation between Self-Care Strength and Self-Efficacy sub-dimensions of patients (p<0.05), in other words, the more Self-Care Strengths of patients increased, accordingly four sub-dimensions of Self-Efficacy significantly increased. A positive correlation was detected between education previously received related to diabetes and both Self-Efficacy and Self-Care Strength (F= 52.128, p < 0.05 // F= 52.97, p < 0.05). It was stated that Self-Efficacy and Self-Care Strength scores of the patients educated before were higher than those of uneducated patients. 193