Yaşlılarda kognitif yetiler ve öz-bakım gücü arasındaki ilişkinin incelenmesi

Abstract

BÖLÜM VI ÖZET YAŞLILARDA KOGNİTÎF YETİLER VE ÖZBAKIM GÜCÜ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ însan yaşamında yaşlılık dönemi; biyopsikososyal değişikliklerin olduğu bir dönemdir. Bu değişiklikler; bireylerin kendilerini ve çevrelerini algılayıp, fark etmelerini ve dolayısı ile birey olarak yaşamlarım, yaşam işlevselliklerini ve sosyal yaşamlarım sürdürmelerinde etkili olan kognitif yetilerde de yaşanmaktadır. Kognitif yetilerdeki değişiklikler yavaş ve sinsi bir şekilde ortaya çıkar ve bireyin yaşamım olumsuz yönde etkiler. Bu değişikliklerin erken saptanması ve bireylere gerekli destek ve yardımın verilmesi ile yaşlılık dönemi aktif ve verimli bir şekilde geçirilebilir. Bu görüşten hareketle araştırma; yaşlılarda kogitif yetiler ve öz-bakım arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla betimleyici ve ilişkisel bir alan araştırması olarak planlanmış ve uygulanmıştır. Araştırmanın örneklemini, Aydın ili incirliova ilçesi sağlık ocağına bağlı 6 mahallede oturan 65 yaş ve üstü 168'i kadın, 142'si erkek olmak üzere 310 yaşlı oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak; Yaşlıları Tanıtıcı Bilgi Formu, kognitif yetilerdeki değişiklikleri belirlemek için Griggers CC, Mack JL(1990) tarafından geliştirilen, Türkçe'ye uyarlanma ve geçerlilik güvenilirlik çalışmaları Özgür ve arkadaşlan(2002) tarafından yapılmış olan Erken Mental Durum Değişiklikleri Değerlendirme Ölçeği(EMDDDÖ) ve yaşlıların öz-bakım güçlerini belirlemek amacıyla Kearney ve Fleisher tarafından geliştirilen ve Nahçıvan tarafından Türkçe'ye uyarlanmış olan Öz-Bakım Gücü Ölçeği kullanılmıştır.Verilerin analizi için SPSS(Statistical Package for Social Socience) paket programından yararlanılmıştır. İstatistiksel değerlendirmede; yüzdelikler, ortalama, standart sapma, tek yönlü varyans analizi(ANOVA), Student Testi(Independent Samples T Testi), ileri analizler için Tukey HSD Post Hoc Testi ve ölçekler arasındaki ilişkiyi saptmak için korelasyon analizi kullanılmıştır. Yaşlı kadınların EMDDDÖ puan ortalaması (X=4.71±3.99) yaşlı erkeklerin puan ortalamasına (X=3.51±3.64) göre yüksek olarak saptanmıştır. Yaşlı kadınların Öz-Bakım Gücü puan ortalaması (if=80.66±18.87), yaşlı erkeklerin puan ortalamasına (X=85.36± 19.23) göre düşük olarak saptanmıştır. Her iki ölçeğin cinsiyete göre toplam puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Yaşlılarda EMDDDÖ puan ortalaması ile Öz-Bakım Gücü puan ortalaması arasında negatif yönde ilişki saptanmıştır (r = -0.78). EMDDDÖ puan ortalaması arttıkça, öz-bakım gücü azalmaktadır. EMDDDÖ puan ortalamasının artması kognitif yetilerde bozuklukların başladığı ve ilerlediğini göstermektedir. Araştırmanın bulguları doğrultusunda yaşlılara yardım ve desteğin sağlanmasında Birinci Basamak Temel Sağlık Hizmetlerinde, Psikiyatri hemşirelerinin de yer aldığı bir ekip hizmeti sunumu, kognitif yetilerinin düzenli takip edilmesi açısından farklılığın erken saptanıp, gerekli hizmetin sunumu için hizmet içi eğitim programı önerilmiştir. 199

SECTION VI SUMMARY STUDYING THE RELATIONSHIP BETWEEN COGNITIVE FUNCTIONS AND SELF- CARE AGENCY IN ELDERLY INDIVIDUALS The period of elderly in human life is a term in which biopsychosocial alterations occur. These alterations are also experienced in cognitive functions that affect individuals' the way of perceiving and realizing themselves and their environment and thus retaining their life-span, their functionality and social lives as individuals. The alterations in cognitive functions appear slowly and insidiously and affect individual's life-span and self-care negatively. The period of senescence could be spent actively and productively by identifying these alterations and providing support and help needed by the individuals early. In the course of this perspective, this study was planned and carried out as a descriptive and relational field-study in order to determine the relationship between cognitive functions and self-care agency in elderly individuals. 168 women and 142 men, totally 310 elderly individuals (65 years of age and above) who resided in 6 quarters connected to the community clinic of Incirliova county of Aydm province comprised the sampling of the research. The following instruments were used as data collection tools; an `Information Form Defining Elderly Individuals`; a `Scale for Early Assessment of Mental State Changes` (AECMS), developed by Griggers CC, Mack JL (1990) for determining the alterations in cognitive functions and adopted to Turkish and its validity-reliability works carried out by Özgür et al (2002); and a `Self-care Agency Scale`, developed by Kearney and Fleisher to determine the self-care strength of elderly individuals and adapted to Turkish by Nahçıvan. In the analysis of data SPSS package program (Statistical Package for Social Science) was utilized. The followings were used in the statistical evaluations; percentages, means, standard deviation, one-way variance analysis (ANOVA), Student's t Test (Independent Samples T Test), and a Tukey HSD Post Hoc Test in advanced analysis and a correlation analysis in identifying the relationship between scales. 200Elderly women's means scores of AECMS (X= 4.71 ± 3.99) was found higher than men's (X= 3.51 ± 3.64). Means scores of Self-Care Agency of elderly women (X= 80.66 ± 18.87) was found lower than men's (X= 85.36 ± 19.23). The difference between total mean scores of both scales for the gender was statistically significant (p<0.05). A negative relationship detected between the mean scores of Self-Care Agency and the mean scores of AECMS in elderly individuals (r= - 0.78). Self-Care Agency decreased as the mean score of AECMS increased. The increase in mean score of AECMS indicated the onset and progression of impairments in cognitive functions. In line with the findings of the research in order to delivery a team service in which psychiatry nurses are involved in the Primary Health Services providing help and support for the elderly individuals and for regular follow-up of cognitive functions to provide the necessary service by early identifying the difference, an in- service training program was recommended. 201