Sigara içme alışkanlığı olan adölesanlarda karşıt olumlu davranış geliştirmeye yönelik hemşirelik girişimlerinin etkililiğinin değerlendirilmesi

Abstract

BÖLÜM VI ÖZET Sigara İçme Alışkanlığı Olan Adölesanlarda Karşıt Olumlu Davranış Geliştirmeye Yönelik Hemşirelik Girişimlerinin Etkililiğinin Değerlendirilmesi Teorilerüstü modelde; değişim aşamaları, karar verme dengesi ve öz- etkililiğin oluşturduğu organizasyonel bir şema kullanılarak, birey-problem etkileşim örüntüleri ve problem çözme stratejileri ortaya konmaktadır. Bu değişkenlerin her biri, bireyin isteyerek davranış değişikliğini gerçekleştirmesini, bağımsız bir değişken olarak etkilemektedir. Sigara içme davranışında da, değişim aşamaları, karar verme dengesi ve öz-etkililik etkileşim içinde olan değişkenlerdir. Sigara içen adölesan yaş grubu asker öğrencilere yönelik `Sigara Karşıtı Bilgilendirme ve Danışmanlık Programı` kapsamında gerçekleştirilen hemşirelik girişimlerinin, karşıt olumlu davranış geliştirmeye yönelik etkililiğinin Teorilerüstü Model temelinde değerlendirilmesi amacıyla bu araştırma planlanmıştır. Araştırma, girişimin kesildiği ön-test son-test düzenli izlem araştırması olarak düzenlenmiştir. İzmir Hava Sınıf Okulları ve Teknik Eğitim Merkezi Komutanlığı'na bağlı Hava Astsubay Meslek Yüksekokulu ve Sınıf Okulları Komutanlığında Aralık 2004-Haziran 2005 tarihleri arasında yürütülmüştür. Araştırmanın referans populasyonunu 2004-2005 öğretim döneminde Hava Astsubay Meslek Yüksekokulumda eğitim gören ikinci sınıf öğrenciler (820) oluşturmuştur. Yapılan ön çalışma sonucunda, sigara içen öğrenci oranı (her 153gün düzenli en az bir sigara içen) %28 olarak belirlenmiştir. Araştırma evreni (deney populasyonu) 226 öğrenciden oluşmaktadır. Bu öğrencilerin okullara göre dağılımında, sigara içen öğrenci sayısının yoğunluğuna göre ilk sırada yer alan Uçak Bakım Okulu, amaca yönelik örnekleme yöntemi ile araştırma grubunun seçileceği okul olarak belirlenmiştir. Bu okuldan 36 kişilik araştırma grubu, basit tesadüfi örneklemle seçilmiştir. Araştırma grubundaki öğrencilere yönelik `Sigara Karşıtı Bilgilendirme ve Danışmanlık Programı` 23.Aralık.2004 / 27.Ocak.2005 tarihleri arasında haftada bir gün 45'er dakikalık iki oturum şeklinde 16.00-16.45 ve 17.00-17.45 saatleri arasında altı hafta süreyle yürütülmüştür. Program uygulanmadan önce, öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ve sigara içme öyküsü, nikotin bağımlılık düzeyi, TM kapsamında değişim aşaması, sigara karar verme dengesi ve sigara öz-etkililik düzeyine ilişkin bilgiler (ön testler) anket uygulamasıyla toplanmıştır. Bilgilendirme ve danışmanlık programının bitiminden bir hafta sonra, 1 ay, 3 ay ve 6 ay sonra araştırma grubuna yönelik izlemler devam etmiştir. Bu izlemler, programın bitiminden bir hafta sonra nikotin bağımlılık düzeyi, değişim aşaması soruları, sigara karar verme dengesi ölçeği ve sigara öz-etkililik ölçeğinin uygulanması (son testler) ve programdan sonra 1., 3. ve 6. aylarda grup görüşmesiyle nokta izlemi şeklinde yapılmıştır. Öğrencilerin yaş ortalaması 19.36±0.79'dur. Öğrencilerin ilk sigara içme yaş ortalaması 15.64±2.24'tür. Öğrencilerin program öncesindeki nikotin bağımlılık puan ortalamaları (önce 3.47±2.23, sonra 1.72±1.71) program sonunda anlamlı bir şekilde azalmıştır (p<0.01). Öğrencilerin öz-etkililik puan ortalamalarında istenilen artış gerçekleşmiştir (önce 2.50±0.57, sonra 2.99±0.71, pO.01). Program öncesi ve sonrasında öğrencilerin sigara karar 154verme dengesi genel puan ortalamaları arasında beklenildiği gibi zarar algısında artma yönünde bir fark saptanmıştır (p<0.01). Öğrencilerin program öncesindeki günlük içtikleri sigara sayılarında, altı aylık izleme süreci sonunda anlamlı bir azalma belirlenmiştir. Program bittikten altı ay sonra öğrencilerin sigara bırakma oranı %8.3'tür. Aynı izleme süreci sonunda, değişim aşamalarında da istendik biçimde farklılık saptanmış, grubun geneli ilerleme yönünde değişim göstermiştir. Teorilerüstü Model temelinde değerlendirilen `Sigara Karşıtı Bilgilendirme ve Danışmanlık Programı` sonucunda, gerçekleştirilen hemşirelik girişimlerinin, öğrencilerin sigara içme davranışına ilişkin, karşıt olumlu davranış geliştirmede, etkili ve yararlı olduğu sonucuna varılmıştır. 155

ABSTRACT Evaluating The Effectiveness of Nursing Interventions Directed Toward Developing Positive Behaviors Against Smoking Habit in Adolescents In the Transtheoretical Model (TM) incorporates problem solving strategy and person-problem interaction patterns by utilizing an organizational schema whereby stages of change, decisional balance and self-efficacy are considered. In smoking behavior the stages of change, decisional balance and self-efficacy are the variables being interacted. This research was planned to evaluate the nursing interventions carried out in the scope of `Informing against smoking and counseling program` provided for smoking adolescent age group cadets and the effectiveness toward developing positive behavior against it, within the frame of TM. Research was designed as a stoped intervention pre-test post-test follow up design. It was carried out in Air Force Higher Schools of Branches associated with Izmir Air Force Branch Courses and Central Technical Education Command between the dates of December 2004 and June 2005. The reference population comprised of second graders (820) attending to Air Force Higher Schools of Branches during education year of 2004-2005. As a result of preliminary study, the rate of students smoking (regularly at least one smoked daily) was found as 28%. The population of the research (trial population) involved 226 students. When this students were distributed according to schools, The School of Aircraft Maintenance, which is at forefront in regards to density of the number of students smoking, has been determined as a school from which research group is to be selected through the purposive 156sampling method. A research group of 36 students was selected by simple random sampling. To the students within the research group a six week long `Informing against smoking and counseling program` were given as a two 45 minutes sessions between 16.00-16.45 hours and 17.00-17.45 hours between 23 December 2004 and 27 January 2005. Before the program was implied, data related to students' sociodemographic characteristics and smoking history, nicotine dependency, stages of change, decisional balance and self-efficacy levels (pre-tests) within the frame of TM were collected by questionnaire. One week, one month, three months, six months after the end of `Informing against smoking and counseling program` observations toward research group continued. These observations were performed one week after the end of program as application of nicotine dependency, questions of stages of change, smoking decisional balance scale and self-efficacy scale (post-tests) and 1, 3, and 6 months post-program as a `point follow up`. Mean age of students was 19.36±0.79. The mean first smoking age of students was 15.64±2.24. Students' pre-program mean nicotine dependency scores (before 3.47±2.23, after 1.72±1.71) significantly reduced post-program (p<0.01). In the students' mean self-efficacy scores (before 2.50±0.57, after 2.99±0.71, p<0.01) a desired increase was achieved. As expected between students' pre-program and post-program overall mean scores of smoking decisional balance a difference toward an increase in cons was detected (p<0.01). In the mean number of cigarettes being smoked per day by students pre-program, the end of six months follow up period, a significant decrease was observed. The rate of students quitting smoking was 8.3% six months after the 157end of program. At the end of the same follow up period a desired difference in stages of change was detected. Overall group has demonstrated a change toward progress. As a result of `Informing against smoking and counseling program` which was evaluated in the context of Transtheoretical Model, it was concluded that nursing interventions performed were effective and useful in developing opposite positive attitude against students' smoking habits. 158