Ortaöğretim okul yöneticileri ve öğretmenlerinin öğrenilmiş çaresizlik, tükenmişlik ve öz-yeterlik algılarının örgütsel öğrenme düzeylerine etkileri

Abstract

Bu çalışmanın genel amacı, ortaöğretim okullarında çalışan okul yöneticileri ve öğretmenlerinin öğrenilmiş çaresizlik, tükenmişlik, öz-yeterlik, ve örgütsel öğrenme değişkenleri arasındaki ilişkileri ve etkileri açıklayan çeşitli modeller geliştirerek, bunları test etmektir.Çalışmanın konusu öğrenilmiş çaresizlik, tükenmişlik, öz-yeterlik ve örgütsel öğrenme değişkenlerinin incelenmesi ve bu değişkenler arasındaki ilişkilerdir.Çalışmanın yöntemi, ilişkisel tarama modeli üzerine temellendirilmiştir. Araştırma evrenini Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki resmi ortaöğretim kurumlarında 2010- 2011 eğitim-öğretim yılı içerisinde görev yapan okul yöneticileri ve öğretmenler oluşturmaktadır.Basit seçkisiz örnekleme yöntemi kullanılarak, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Bitlis ve Van il merkezlerindeki resmi ortaöğretim kurumlarında çalışan 440 okul yöneticisi ve 1500 öğretmen örneklem grubuna alınmıştır. Çalışma verileri, 15 maddelik öğrenilmiş çaresizlik ve tükenmişlik, 10 maddelik genel öz-yeterlik ve araştırmacı tarafından geliştirilen 25 maddelik örgütsel öğrenme ölçekleri aracılığıyla toplanmıştır. 261 okul yöneticisi ve 1264 öğretmen veri analizi sürecinde değerlendirmeye alınmıştır.Çalışma verileri, bilgisayar ortamında özel bir veri analizi ve AMOS paket programları kullanılarak analiz edilmiştir. Bu kapsamda araştırmada kullanılan ölçeklere yönelik yapılan açımlayıcı faktör analizleri ve betimleyici istatistiksel analizler (frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve korelâsyon) özel bir veri analizi, doğrulayıcı faktör analizleri ve yapısal eşitlik modellemesine yönelik ölçüm modelleri ve yapısal modeller analizleri ise AMOS paket programları aracılığıyla yapılmış ve değerlendirilmiştir. Analizler, YEM'de kullanılan ?model geliştirme stratejisi? dikkate alınarak, her bir ölçme aracı için (her bir ölçeğin alt ölçeklerine ve kendisine yönelik) doğrulayıcı faktör analizi (DFA) ve geliştirilmiş hipotezlere yönelik yol analizleri (path analysises) yapılmıştır. Çalışmada test edilen toplam 54 hipotezden 44`ü destek bulmuş, 10'u doğrulanmamıştır.Çalışma sonuçlarına göre model I ve model II cinsiyet, medeni durum, okuldaki hizmet süresi ve okuldaki görev değişkenleri yönünden değerlendirildiğinde; kadın, bekâr ve okuldaki hizmet süresi 1-5 yıl arasında olan ortaöğretim okul yöneticileri ve öğretmenlerinin öğrenilmiş çaresizlik, tükenmişlik ve öz-yeterlik algıları örgütsel öğrenme düzeylerini, öğrenilmiş çaresizlik ve tükenmişlik algıları ise öz-yeterlik düzeylerini anlamlı olarak etkilemektedir.Ortaöğretim okul yöneticileri ve öğretmenlerinin öğrenilmiş çaresizlik ve tükenmişlik algıları, örgütsel öğrenme düzeylerini kısmen, öz-yeterlik algıları aracılığıyla etkilemektedir. Ortaöğretim okul yöneticilerinin öğrenilmiş çaresizlik ve tükenmişlik ve öğretmenlerin öz-yeterlik algıları, öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeylerini (okuldaki sürekli öğrenme, bilişsel süreçler, şeffaflık ve soruna yönelik olma alt süreçlerini) anlamlı olarak etkilemektedir.Alternatif model sonuçlarına göre, hem okul yöneticilerinin hem de öğretmenlerin örgütsel öğrenme algıları üzerinde en fazla öğrenilmiş çaresizlik algılarının etkisi bulunmaktadır. Çalışmada, elde edilen sonuçlara yönelik araştırmacılar ve uygulayıcılar için öneriler geliştirilmiştir. Buna göre, öğrenilmiş çaresizlik, tükenmişlik ve öz-yeterlik kapsamında örgütsel öğrenmeye yönelik en etkili model tespiti yapılarak, öğrenme modelleri çerçevesinde, her okulun kendine özgü öğrenme modeli uygulamaya geçirilmelidir.

The general purpose of this study is to develop various models that describes effects of and relations between school principals and teachers at secondary education schools and learned helplessness, burnout, self-efficacy and organizational learning variants, and then to test them.The subject of the study is the examination of learned helplessness, burnout, self efficacy and organizational learning variants and relations in between.The study method is based on the relational screening model. The population of the study is comprised of school principals and teachers commissioned at secondary education schools in the city centers of Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Bitlis and Van.440 school principals and 1500 teachers were assembled into the sample group by using the simple random sampling. Study data were obtained through scales of 15 articles of learned helplessness and burnout, 10 articles of general self efficacy and 25 articles of organizational learning developed by the researcher. 261 school principals and 1264 teachers were included into the assessment in the process of data analyses.Study data were analyzed by using a special data analyser and AMOS package programs. In this context, exploratory factor analyses and descriptive statistical analyses of the scales applied in the study (frequency, percentage, arithmetic average and correlation) were conducted with a special data analyser and confirmatory factor analyses and analyses of measurement models and structural models for structural equation modeling were conducted with AMOS package programs and were evaluated. The analyses were conducted as confirmatory factor analysis (CFA) (for each scale and its sub-scales) and path analyses for developed hypotheses for every measurement tool by considering the ?model development strategy? applied in SEM. Among the total 54 hypothesis tested in the study, 44 were supported yet 10 were not verified.According to the study results, when model I and model II are evaluated in terms of gender, marital status, service duration at school and variables of duty at school; learned helplessness, burnout and self-efficacy perceptions of female and single secondary school principals and teachers with 1-5 years of service at the school significantly affect the organizational learning levels and their learned helplessness and burnout perceptions significantly affect the self-efficacy levels.Learned helplessness and burnout perceptions of secondary education school principals and teachers partially affect the organizational learning levels through their self-efficacy perceptions. Learned helpless and burnout perceptions of secondary school principals and self efficacy perceptions of secondary school teachers significantly affect the organizational learning levels (sub-processes of continuous learning, cognitive processes, transparency and issue orientation at school) of teachers.According to the alternative model results, learned helplessness perceptions put the highest effect on organizational learning perceptions of both school principals and teachers. Various recommendations have been developed for researchers and implementers depending on the study results. According to this, the most effective model should be determined for organizational learning in terms or learned helplessness, burnout and self-efficacy and every school should implement its own specific learning model within the framework of learning models.