Ulusal heyelan haritaları için coğrafi veri modelinin geliştirilmesi ve afet yönetiminde kullanılması

Abstract

Ülkemiz jeolojik, topoğrafik ve iklim özellikleri nedeniyle doğal afetlerin sıkça yaşandığı ve buna bağlı can ve mal kayıplarının çok fazla olduğu ülkelerden birisidir. Bu konudaki istatistikî verilere göre, doğal afetlerin her yıl gayri safi milli hâsılanın %5-7'si oranında doğrudan ekonomik kayba yol açtığı belirtilmektedir. Ülkemizde doğal afetlerin yaklaşık % 15'ini heyelanlar oluşturmaktadır. Gerek can kayıplarının azaltılması gerekse büyük miktarda ekonomik kayıpların önüne geçilebilmesi ve daha planlı yaşam alanlarının oluşturulması için heyelanların araştırılarak çıkan sonuçlar ışığında gerekli önlemlerin alınması önem taşımaktadır. İnsan hayatını ve ilgili olduğu çevreyi tehdit eden doğal afet risklerinin azaltılması, kırsal ve kentsel alanları da kapsayacak şekilde ulusal ölçekte doğal afet tehlike alanlarının belirlenerek haritalanması gerekmektedir. Bu kapsamda, afet yönetimindeki en önemli adımlardan birisi, afet öncesi çalışmalar için doğru, güncel ve dinamik doğal afet haritalarının üretilmesi ve planlama çalışmalarına altlık olarak sunulmasıdır. Ülkemizde benzer özellikteki verilerin farklı kurumlar tarafından tekrarlı üretimi, verilerin belirli bir standartta olmaması, kurumlar arası veri paylaşımından kaynaklanan problemler ve mevzuatın karmaşık yapısı afet tehlike haritalarının üretilmesini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, heyelan tehlike haritalarının üretilmesi ve planlama çalışmalarında kullanılması için öncelikle ulusal ölçekte coğrafi veri modelinin (CVM) oluşturulması gerekmektedir. Coğrafi veri modelinin oluşturulması ile afet tehlike haritalarına yönelik veri tabanı tasarımı, veri standartları, hızlı ve doğru veri toplama, tehlike haritası üretme ve kullanıcılara sunulması gibi temel işlemler yerine getirilmiş olacaktır. Bu çalışmada Rize ili pilot bölge seçilerek, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknikleri kullanılarak heyelan tehlike haritaları için ulusal bazda Coğrafi Veri Modeli geliştirilmiştir. Bu modelin oluşturulabilmesi ve tüm kullanıcılar tarafından kullanılabilmesi için veri standartları belirlenmiştir. Heyelan afetleri için gerekli olan veriler CVM ile bütünleştirilerek duyarlılık haritaları Analitik hiyerarşi yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur. Duyarlılık haritaları ile birlikte istatistiki çalışmalar yapılarak üretilen senaryolar için tehlike ve risk haritaları oluşturulmuştur. Duyarlılık haritalarının planlama sürecinde etkin bir şekilde kullanılabilmesi için de gerekli mevzuat altyapısı irdelenmiştir.

Turkey is one of those countries where natural disasters occur often and cause many casualties due to topographic and climatic features. According to the statistical data, natural disasters generate economic loss amounting to 5-7% of Turkey's annual GDP. Landslides make 15% of natural disaster in our country. In order to decrease casualties and huge economic losses and to form more planned living spaces, it is vital to research landslides and take necessary precautions in light of the acquired data. There is a growing need to reduce the risk of natural disasters that threaten human life and related surroundings and to determine and map natural disaster hazard zones on national scale including rural and urban areas. In this context, one of the most important steps in disaster management is the creation of accurate, up-to-date, and dynamic natural disaster maps and presenting them as a support to planning studies.Due to the fact that each institution produces its own data, the data is not standard, and as a result of the problems in data sharing between institutions and the complexity of legislation, the creation of disaster hazard maps are difficult. Therefore, it is a priority to develop the geographic data model (GDM) on national scale to create landslide hazard maps and use them in planning studies. With the development of geographic data model, fundamental processes such as database design, data standards, accurate and fast data collection, creation of hazard maps for natural disaster hazard maps and presenting them to users will be fulfilled. In this project, Geographic Data Model had been developed on national scale for landslide hazard maps, using techniques of Geographic Information Systems (GIS). Data standards had been determined to create this model and enable it for every user. Data required for landslide disasters had been integrated with GDM and susceptibility maps had been created by the technique of Analytical hierarchy process. With the susceptibility maps and statistical analysis hazard and risk maps had been created. The legislation structure had been investigated for the effective use of these hazard maps in planning process. This model had been applied to Rize provinces where some of the required data is already present as landslide hazard map studies were conducted before.