Hemşirelerin geri dönüşüm davranışlarını geliştirmede hastane geri dönüşüm programının etkinliğinin değerlendirilmesi

Abstract

Giriş: Günümüzde çevre kirliliğinin en önemli nedenlerinden biri atık miktarlarındaki artıştır. Geri dönüştürülebilir atıkların, evsel atık ve tıbbi atıklara karışması ekonomik ve çevresel yük getirmekte, atıkların kaynağında doğru ayrıştırılması önem arz etmektedir. Bu araştırmanın amacı, hemşirelerin uygulamaları sırasında ortaya çıkan atıklara yönelik yürütülen `Hastane Geri Dönüşüm Programı`nın geri dönüşüm davranışları ve atık miktarları üzerindeki etkisinin belirlenmesidir.Gereç ve Yöntem: Ön test son test kontrol gruplu deneysel araştırma, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Genel Cerrahi ABD ve Kalp Damar Cerrahisi ABD'nda Haziran 2017-Şubat 2018 tarihleri arasında yürütülmüştür. Araştırma, girişim grubundan 32, kontrol grubundan 32 hemşire ile tamamlanmıştır. Araştırmada ilk olarak kliniklerin bir haftalık atık ölçümleri yapılmış ve hemşirelere Hemşire Tanıtım Formu, Çevresel Davranış Ölçeği ve Sürdürülebilir Hastane İçin Geri Dönüşüm Ölçeğinin ön test uygulaması yapılmıştır. Ardından girişim grubuna Planlı Davranış Teorisi'ne dayalı oluşturulan Hastane Geri Dönüşüm Programı kapsamında, eğitim ve video gösterimi yapılmış; Yeşil Üniversite Kitapçığı ve broşürler verilmiş, kliniklere geri dönüşüm kutuları konulmuştur. Programın sonlanmasından iki hafta sonra, bir haftalık atık ölçümleri yapılarak ölçeklerin son test uygulaması yapılmıştır.Verilerin değerlendirilmesinde SPSS 20.0 paket programı, LİSREL 8.8 paket programı ve G-Power yazılımı kullanılmıştır. Girişim ve kontrol gruplarının homojenliğini değerlendirmek için ki-kare testi ve Friedman testi kullanılmıştır. Veriler, sayı, yüzde, ortalama, medyan, minimum, maksimum, standart sapma değerleri, Shapiro-Wilk testi, Student t Test, Mann-Whitney U testi, Paired Sample (Bağımlı gruplar) t test ve Wilcoxon İşaret Sıra testi kullanılarak değerlendirilmiştir.Bulgular: Hemşirelerin yaş ortalaması 34,42±7,62; %96,9'u kadın, %53,'i evli, %85,9'u lisans mezunudur. Mesleki çalışma süreleri, ortalama 11,80±8,08 yıldır. Hemşirelerin %57,8'i doğa yürüyüşü/gezisi yapmaktadır ve %4,7'i bir çevre grubuna üyedir. Hemşirelerin %34,4'ü oturduğu apartmanda geri dönüşüm için atıklarını ayırmaktadır.Girişim ve kontrol grubundaki hemşirelerin Çevresel Davranış Ölçeği ön test son test puan farkı incelendiğinde, gruplar arasında istatistiksel düzeyde anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). `Sürdürülebilir Hastane İçin Geri Dönüşüm Ölçeği` toplam ve alt boyut puanlarının ön test son test puan farkı gruplar arasında incelendiğinde; tutum (p=0.001), algılanan davranış kontrolü (p=0.016), algılanan/koşullar durumlar (p=0.001), davranış niyeti (0.040), geri dönüşüm davranışı (p=0.029) boyutlarında istatistiksel düzeyde anlamlı farklılık saptanmıştır. Davranış sonuçları (p=0.846), davranış sonuçlarının önemi (p=0.366), öznel norm (p=0.195), algılanan beklentiler (0.343), beklentilerin önemi (p=0.850), kolaylaştıran koşullar/durumlar (p=0.054) boyutlarında ise anlamlı farklılık saptanmamıştır. Bütün ölçek toplamı ele alındığında ise Hastane Geri Dönüşüm Programının girişim grubunun istatistiksel düzeyde fark yarattığı tespit edilmiştir (p=0.001).Path Analizi ile oluşturulan iki ayrı modelde; algılanan davranışsal kontrolün (Model 1:β=2.47, p<0.05; Model 2: β=2.57, p<0.05) niyet üzerinde etkili olduğu; niyet değişkenindeki toplam değişimin Model 1'de %19'luk, Model 2'de ise %16'lık kısmını açıkladığı belirlenmiştir. Model 2'de ise `Hastane Geri Dönüşüm Programı `nın (β=2.14, p<0.05) tutum üzerinde anlamlı etkisi olduğu ve tutum değişkenindeki toplam değişimin %7'lik kısmının açıkladığı saptanmıştır.Atık ölçümleri ele alındığında, evsel ve kesici delici atık miktarlarındaki değişimin gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık göstermediği (p>0.05); girişim grubuna ait tıbbi atık miktarlarında kontrol grubuna göre anlamlı bir azalma olduğu (p=0.003), geri dönüştürülebilir atık miktarlarında ise anlamlı bir artış olduğu görülmüştür (p=0.001).Sonuç: Bu çalışmanın sonuçları, Planlı Davranış Teorisine dayalı oluşturulan Hastane Geri Dönüşüm Programının hemşirelerin geri dönüşüm davranışları ve geri dönüştürülebilir atık miktarları üzerinde olumlu etkisi olduğunu göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Planlı Davranış Teorisi; hastane geri dönüşüm programı; hemşire; geri dönüşüm davranışı, sürdürülebilirlik.

Background: Today, one of the most important causes of environmental pollution is the increase in the amount of waste. The introduction of recyclable wastes into household wastes and medical wastes brings economic and environmental burdens and it is important that the waste is properly separated at the source. The purpose of this study was to determine the effect of the `Hospital Recycling Program` on the recycling behaviors and waste quantities of wastes generated during the practices of the nurses.Materials and Methods: The pre-test post-test control group experimental study was conducted at Ege University Medical Faculty Hospital Department of General Surgery and Department of Cardiovascular Surgery between June 2017 and February 2018.The study was completed with the intervention group consisted of 32 nurses and the control group of 32. For the first time in the study, the clinics performed weekly waste measurements and Nurse Description Form, Environmental Behavior Scale, and Sustainable Hospital Recycling Scale was pre-tested by nurses. Then, within the scope of the Hospital Recycling Program based on Planned Behavior Theory, a training, video demonstration was made for the intervention group; Green University Booklet and brochures were given, recycling boxes were put in clinics. Two weeks after the end of the program, one week of waste measurements were made and The post-tests of the scales were carried out.SPSS 20.0 package program, LISREL 8.8 package program, and G-Power software were used in evaluating the data. The chi-square test and the Friedman test were used to evaluate the homogeneity of the intervention and control groups. Data were analyzed using the number, percentage, mean, median, minimum, maximum, standard deviation values, Shapiro-Wilk test, Student t-test, Mann Whitney U test, Paired Sample t-test and Wilcoxon Signed Ranks test.Results: The mean age of the nurses in the whole group was 34.42±7.62; %96,9 of the nurses were women, 53% are married and 85,9% are undergraduate. The average duration of vocational work is 11,80±8,08 years. 57.8% of the nurses are doing nature walk/sightseeing and 4.7% are members of an environmental group. 34.4% of the nurses are separate waste for recycling in the apartment sits.No statistically significant difference was found between the groups when the pre-test post-test score difference of the Environmental Behavior Scale of the nurses in the intervention and control groups was examined (p>0.05). When the pre-test post-test score difference of each of the total and sub-dimension scores of the Sustainable Hospital Recycling Scale is examined among the groups; statistically significant differences were found in attitude (p=0.001), perceived behavior control (p=0.016), perceived/conditional situations (p=0.001), behavior intention (0.040) and recycling behavior (p=0.029). In dimension of behavioral outcomes (p=0.846), importance of behavioral outcomes (p=0.366), subjective norm (p=0.195), perceived expectations (0.343), importance of expectations (p=0.850), facilitating conditions/situations (p=0.054), there was no significant difference. When the whole scale sum is considered, it was found that the Hospital Recycling Program made a statistically significant difference in the intervention group (p=0.001).In two different models created by Path Analysis; perceived behavioral control (Model I: β=2.47, p<0.05, Model II: β=2.57, p<0.05) was found to have an effect on intention, the total change in the intention variable was 19% in Model 1 and 16% in Model 2. In Model 2, it was determined that `Hospital Recycling Program` (β=2.14, p<0.05) had a significant effect on the attitude and 7% of the total change in the attitude variable.When waste measurements are considered, there was no statistically significant difference between the groups in the changes in the amounts of domestic and cutter piercing waste (p>0.05); there was a significant decrease in the amount of medical waste of the intervention group compared to the control group (p=0.003) and a significant increase in the amount of recyclable waste (p=0.001).Conclusion: The results of this study show that the Hospital Recycling Program based on the Planned Behavior Theory has a positive effect on nurses' recycling behaviors and amount of recycling waste.Keywords: Theory of Planned Behavior; Hospital Recycling Program; nurse; recycling behavior, sustainability.