Öğretmenlerin öğretimi planlama ve uygulamada özerklik algısı ve beklentileri üzerine bir araştırma

Abstract

Öğretmenlerin dışarıdan bir denetimin baskısı olmaksızın, eğitim faaliyetleri için kararlar alıp uygulayabilmesi öğretmen özerkliğinin varlığına işarettir. Ancak ders kazanımları ve içeriklerinin merkezi bir otorite tarafından belirlendiği ve öğrencilerin merkezî bir sınavla değerlendirildiği Türk eğitim sistemi, öğretmenlere ancak sınıf-içi faaliyetlerde sınırlı bir özerklik alanı sağlamaktadır. Ülkemizdeki öğretmen özerkliği araştırmaları daha çok yönetsel boyutlarda incelenmiş olup, öğretmenlerin öğretimi planlama ve uygulama süreçlerindeki rolleri ve özerklikleri fazlaca incelenmemiştir. Bu araştırmada, ülkemizde öğretmenlerin öğretimi planlama ve uygulama sürecindeki özerklik algıları incelenerek, eğitim reformları için öğretmen özerkliğini destekleyici strateji ve hedefler belirlenmesi yolunda öneriler sunabilmek amaçlanmıştır. Çalışmada `Öğretmenlerin öğretimi planlama ve uygulama sürecinde özerklik algısı ve özerklik ihtiyacı nedir?` sorusuna yanıt aranmıştır.Bu araştırmada karma araştırma desenlerinden sıralı açıklayıcı desen işe koşulmuştur. Veri toplama aracı olarak İdeal Öğretim Programı Tercihleri ve Öğretim Programı Deneyimleri Anketi, Öğretmen Özerklik Ölçeği ve yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Çalışmanın nicel boyutundaki örneklemi, 2017-2018 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı kamu ve özel kurumlarda görev yapmakta olan, basit seçkisiz örnekleme yoluyla belirlenmiş 422 öğretmen oluşturmaktadır. Nitel veriler için, öğretmen özerkliği ölçeğine göre, özerklik algı düzeyi birbirinden farklı olan (yüksek, orta ve düşük) 10 öğretmenle görüşme yapılmıştır. Nicel verilerin çözümlenmesinde yüzde-frekans ve varyans analizi; nitel verilerin çözümlenmesi için ise içerik analizi tekniği kullanılmıştır.Araştırma sonucunda öğretmenlerin genel özerklik algı düzeyinin orta seviyenin biraz üstünde olduğu ortaya çıkmıştır. Katılımcıların özerklik algı düzeyleri yaş, görev yapılan öğretim kademesi, mesleki kıdem ve haftalık ders saati değişkenlerine göre farklılık gösterirken; cinsiyete, çalışılan okul türüne (devlet okulu- özel okul), katılımcıların eğitim durumu ve branşına göre değişmemektedir. Öğretmenlerin özerklik algısının en yüksek olduğu boyut öğretimi planlama ve uygulama süreciyken, en düşük olduğu boyut ise mesleki gelişimdir. Öğretmenlerin ideal bir öğretim programından beklentisi öğretim sürecinin tüm adımlarını ayrıntılı bir şekilde sunup, aynı zamanda süreçte öğretmene esneklik ve uyarlama imkânları ile değişiklik yapabilme hakkı da vermesidir. Öğretmenlerin öğretim programında yaptığı değişikliklerin; `sürenin dışına çıkmak`, `yeni etkinlik veya materyal geliştirmek`, `içerik sırasında değişiklik yapmak`, `yüzeysel işlemek` ve `konu atlamak` olarak tespit edilmiştir. Öğretim programlarının öğretmenlere eğitim durumları açısından sağladığı özerklik incelendiğinde, öğretmenlerin sınıf-içi faaliyetlerinde ve karar almada oldukça özerk olduğu sonucu ortaya çıkarken; katılımcıların öğretim programlarının hazırlanması aşamasında en fazla söz hakkı sahibi olmak istediği öğretim programı öğesi içeriktir. Katılımcıların bu konudaki önerisi ise, öğretmenleri sürece dahil etme yöntemlerinin çeşitlendirilmesi gerektiği yönündedir. Toplantılar, kurullar, online anketler yoluyla daha fazla görüş belirtmek isteyen katılımcılar, öğretim programının hazırlık sürecinin, öğretmenler uzmanlar ve pedagogların kolektif çalışmasıyla şekillendirilmesini önermiştir.Anahtar kelimeler: Öğretmen özerkliği, program özerkliği, özerklik algısı, karma yöntem

It can be said that teachers are autonomous when they make decisions about educational activities and implement them without the pressure of external supervision. However, the Turkish education system, in which the course objectives and contents are determined by a central authority and the students are evaluated with a central examination, provides teachers with a limited autonomy area in the classroom activities. Studies on teacher autonomy in Turkey have been studied mostly in managerial dimension and the autonomy of teachers in teaching planning and implementation processes have not been studied enough. By examining teachers' perceptions of autonomy in teaching planning and implementation process, it is aimed to present the suggestions to determine the strategies that support teacher autonomy. In this study, the question `What is the teachers' perception of autonomy and needs of autonomy in the planning and implementation process of teaching?` was answered. In this research, sequential explanatory design which is one of the mixed method procedures, was used. Ideal Curriculum Preferences and Curriculum Experiences Questionnaire, Teacher Autonomy Scale and semi-structured interview form were used as data collection tools. 422 teachers working in public and private schools in 2017-2018 academic year were determined by simple random sampling for the quantitative dimension of the study. For qualitative data, 10 teachers with different autonomy perception levels (high, moderate and low levels according to the teacher autonomy scale) were interviewed. In the analysis of quantitative data, percentage, frequency and variance analysis were used; and content analysis technique was used for the analysis of qualitative data.As a result of the study, it was found that the general autonomy perception level of the teachers was above the avarage level. Autonomy perception levels of participants differed significantly according to the variables of age, the school level, professional experience and weekly work load. Yet, autonomy perception levels of the participants did not differ significantly according to the variables of gender, school type, educational status and teaching subject. Teachers' highest perception of autonomy was in teaching planning and implementation dimension, while the lowest perception of autonomy was in professional development dimension. The expectation of teachers from an ideal curriculum is that the curriculum should provide all the steps of the teaching process in detail and at the same time it should give the teachers the right to make changes with flexibility and also provide with adaptation opportunities. The changes made by teachers in the curriculum are; `changing the time`, `developing new activities or materials`, `changing the order of the content`, `superficial teaching` and `skipping subjects`. It is revealed that teachers are quite autonomous in decision-making of classroom activities. Teachers expect to have a greater autonomy in determining the content of the curriculum. The participants suggest that the methods to involve teachers to the process of developing a curriculum should be diversified. The participants, who would like to express more opinions through meetings, commitees, online surveys, suggest that the development process of the curriculum should be shaped by the collective work of teachers, experts and pedagogues.Key words: Teacher autonomy, curriculum autonomy, autonomy perception, mixed method