Ana-baba ve ergen ilişkilerinin problem çözme iletişim becerileri, bilişsel çarpıtmalar ve aile yapısı açısından incelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın temel amacı, ana-baba ve ergen arasındaki ilişkileri Davranışsal- Aile Sistemleri modeli doğrultusunda çok-yönlü bir şekilde değerlendirebilmektir. Bu amaçla modelde ileri sürülen a)problem çözme iletişim becerileri, b)bilişler/içselleştirilmiş inançlar ve c) aile yapısı ile ilgili kavramların, kültürümüzde değerlendirilmesine olanak tanıyan bir ölçüm aracının güvenirlik ve geçerliği irdelenmiştir. Çalışmanın ikinci amacı, normal ve psikiyatrik örneklemlerdeki ergen ve ana-babaların Davranışsal-Aile Sistemleri modeline göre karşılaştırılması olmuştur. Son olarak da, ergenlerin ana-babalarıyla ilişkilerini değerlendirmelerinde cinsiyet ve yaşın etkisi araştırılmıştır. Bu amaçlan gerçekleştirmek için, araştırmaya normal ve psikiyatrik örneklemden, 12-18 yaşları arasında, orta sosyo-ekonomik düzeydeki ailelerden gelen 429 ergen, 254 anne ve 204 baba olmak üzere toplam 887 denek katılmıştır. Araştırmadaki normal ve psikiyatrik örneklemleri oluşturan ergen ve ana-babalarının, yaş ve sosyo-ekonomik düzey (ana-baba eğitimi ve oturulan semt) açısından benzer oldukları gösterilmiştir. Çalışmanın ilk amacı doğrultusunda, Davranışsal-Aile Sistemleri modeline temellendirilmiş bir ölçek olan Ana-Baba Ergen İlişki Envanteri'nin (PARQ) çevirisi yapılmış, içtutarlık, kriter geçerliği ve faktör yapısı açısından güvenirlik ve geçerliği değerlendirilmiştir. PARQ'in güvenirlik ve geçerliğinin kabuledilir düzeyde olduğu saptandıktan sonra, araştırmada başlıca veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Normal ve psikiyatrik örneklemlerdeki ergen ve ana-babaların karşılaştırılması amacıyla üç ayrı analiz yapılmıştır. Bunlardan ilkinde, ergen ve ana-babaların genel distres düzeyinin yordanması amacıyla yapılan Aşamalı Regresyon Analizleri, yazılı kaynaklarla tutarlı sonuçlar vermiştir. İletişim, gerek normal gerek psikiyatrik ömeklemdeki ergen ve ana-babaların ilişkilerinde varolan genel distres düzeylerini belirleyen önemli bir yordayıcı olmuştur. Aşamalı Regresyon Analizleri sonucunda ayrıca, ana-baba ve ergen arasındaki ilişkilerde ergenin cinsiyetinin etkisi olduğu görülmüştür. Normal örneklemdeki ana-kız arasında daha yakın ve sıcak, ana-oğul arasında ise babanın araya girmesini gerektiren daha çatışmak bir ilişki biçimi olduğunu gösteren bulgular elde edilmiştir.m İkinci olarak normal ve psikiyatrik örneklemlerdeki ergen ve ana- babaların PARQ alt ölçek puanları MANCOVA ile karşılaştırılmıştır. Araştırmada psikiyatrik örneklemdeki ergenlerin normal ergenlere göre, ana- baba ilişkilerinde daha fazla çatışma, problem çözme ve iletişim beceri yetersizlikleri ifade ettikleri görülmüştür. Psikiyatrik ve normal örneklemdeki ana-babalar ise Açık Çatışma/Beceri Yetersizlikleri ile igili alt ölçeklerde beklenenden az farklılaşmışlardır. Psikiyatrik anneler normal annelere göre kötü niyetle; psikiyatrik babalar ise normal babalara göre mükemmelliyetçilikle ilgili bilişlere/inançlara daha fazla bağlı bulunmuşlardır. Üçüncü olarak, MANOVA sonucunda ana-baba eğitim düzeyinin önemli bir değişken olduğu anlaşılmıştır. Normal örneklemde eğitim düzeyi düşük ana- babaların Açık Çatışma/Beceri Yetersizlikleri, Aile Yapısı ve Bilişler/îçselleştirilmiş İnançlarla ilgili alt ölçeklerde daha sorunlu ana-baba ve ergen ilişkileri belirttikleri görülmüştür. Buna karşın psikiyatrik örneklemde eğitim düzeyi yüksek olan babaların daha fazla genel distres, problem çözme becerilerinde yetersizlik bildirdikleri ve ayrıca yine bu babaların ailelerini daha az olumlu gördükleri ve/veya gösterdikleri ortaya çıkmıştır. Normal ve psikiyatrik örneklemlerin karşılaştırılması sırasında, aile üyelerinin ailelerini olumlu görme veya gösterme eğilimlerinin üzerinde durulması gereken bir konu olduğu ortaya çıkmıştır. Ana-babaların ailelerine daha olumlu gördüğü veya gösterdiği, ergenlerin ise ailelerini eleştirdiği sonucuna varılmıştır. Olumlu görme/gösterme eğiliminin yalnızca normal örneklemdeki ergen ve ana-babalar için genel distres düzeyini azaltıcı bir faktör olarak ortaya çıkması ise, normal örneklemde, aileye olumlu bakmanın uyum sağlayıcı bir işlevi olabileceğini düşündürmüştür. Araştırmada son olarak, PARQ'in Açık Çatışma/Beceri Yetersizlikleri ve Bilişler/İçselleştirilmiş İnançlarla ilgili ölçeklerinde ergenlerin cinsiyet ve yaşlarının etkisi olduğu görülmüştür. Araştırmada erkekler Açık Çatışma /Beceri Yetersizlikleri alt ölçeklerinde daha fazla sorun bildirirken, kızlar ana-babadan onay görme ile ilgili inançlara daha fazla bağlı bulunmuşlardır. Bunun yanısıra, 12-14 yaş grubundaki denekler Açık Çatışma/Beceri Yetersizlikleri alt ölçeklerinde oldukça çatışmalı ve sorunlu aile ilişkileri tanımlarken, 15-16 yaş grubunda bu sorunların azaldığı, 17-18 yaş grubunda ise tekrar gündeme geldiği görülmüştür.