Farklı dikkat düzeylerinin örtük ve açık bellek üzerindeki etkileri

Abstract

Bu araştırmanın amacı, farklı dikkat düzeylerinin örtük ve açık bellek üzerindeki etkilerinin incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda dikkat düzeylerinin manipülasyonu için farklı deney koşulları planlanmıştır. Araştırmanın diğer bir amacı da örtük ve açık bellekleri en doğru olarak ölçebilme sorununa bir cevap bulmaktır. Ölçme yöntemi olarak klasik olarak kullanılan örtük ve açık bellek testleriyle (sözcük kökü tamamlama, tanıma), Jacoby, Toth ve Yonelinas (1993) tarafından ortaya atılan süreç-ayırma işlemi kullanılmış, ve iki yöntemi karşılaştırma yoluyla ölçüm sorununa açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. Yapılan üç deneyde, E.Ü. Psikoloji bölümü öğrencilerinden toplam 134 denek üzerinde çalışılmıştır. Deneylerde araç olarak bilgisayar, deney malzemesi olarak sözcükler kullanılmıştır. Denekler sırasıyla sunum, ara görev ve test aşamalarından geçirilmiştir. Bellek ölçümlerinin gruplar ve değişkenler arası farklılıkları test etmek için varyans analizi, bazı varsayımları test etmek için korelasyon analizi uygulanmıştır. Elde edilen en önemli bulgu, örtük ve açık belleğin, dikkatin manipülasyonundan farklı olarak etkilendiğidir. Buna göre dikkat örtük ve açık bellekte ayırışım yaratan bir değişkendir. Örtük bellek dikkatin bölünmesinden veya azalmasından çok az veya hiç etkilenmezken, açık bellek performansı anlamlı bir biçimde düşmüştür. Bu bulgu farklı dikkat kuramları ve örtük belleği açıklamaya çalışan yaklaşımlar açısından tartışılmıştır. Dikkatin bölünmesi veya azalması, dikkat kuramları açısından analiz edilmiş, çoklu-mod yaklaşımına ve otomatik-çabalı ayırımına göre tartışılmıştır. Elde edilen bulgular her iki' dikkat kuramı açısından da ele alındığında, örtük belleği açıklamaya çalışan bilgi işleme ve çoklu-bellek yaklaşımlarını destekler nitelikte bulunmuştur. Araştırmada, örtük ve açık belleği ölçmede klasik olarak kullanılan doğrudan ve dolaylı testlerin yanısıra, bu süreçleri daha saf ölçtüğü öne sürülen `süreç-ayırma işlemi` de denenmiştir. Bu yöntemlerin uygulanması sonucu elde edilen bulgular tartışılmış ve karşılaştırmıştır. Her iki yöntemin de kendine özgü sakınca ve sınırlılıklara sahip olduğu ve kullanımlarında dikkatli olunması gerektiği sonucuna varılmıştır