Cumhuriyetten Rus işgalinin sona ermesi sürecine kadar Afganistan`da kadının değişen toplumsal rolü

Abstract

1920'lere kadar her alanda haklarını yitiren, eğitim-öğretimden yoksun; sokağa çıkmasından giysi rengine kadar erkeğe ve geleneksel kurallara uymak zorunda kalan Afgan kadını, Kral Amanullah (1919-1929) dönemiyle birlikte sosyal alanda yer almaya başlamıştır. Eğitim, nafaka ve mülkiyet gibi bir takım hakları elde eden kadın, Kral Zahir döneminde (1933-1972) sosyal hayatın içine girmiş; çalışma, eğitim-öğretim alanlarında yer almıştır. Gündelik yaşamlarında fazla sorunla karşılaşmayan kraliyet kadınları, kamusal ve siyasal haklarını elde etmek için, harekete geçmiştir.Bu hareketler sayesinde Afgan kadınları, cumhuriyet ve Rus işgali döneminde (1973-1989) eşit yurttaş, eşit hak ve özgürlük kavram ve söylemlerine dâhil edilmiştir. Bununla birlikte kadınlar, ekonomik, kültürel ve sosyal alanlarda daha aktif bir biçimde yer almıştır. Yasal ve yönetsel alanlarda tanınan haklarla birlikte kadınlar, kamusal, siyasal, sosyal ve kültürel yaşam alanlarında öğretmen, hoca, akademisyen, doktor, hâkim, savcı, siyasetçi, memur, müdür, başkan ve bakanlık gibi birbirinden farklı birçok modern rolü üstlenmiş ve bu rollerin gereğini en iyi şekilde yerine getirmeye çalışmıştır.Afgan kadınlarının bu rol değişimi, kadın hareketleriyle birleşince, gerek, okuma-yazması düşük olan kadınların bilinçlendirilmesi, gerekse hakları ve özgürlüklerinin elde edilmesinde önemli adımlar atılmasına ve ilerlemeler kaydedilmesine vesile olmuştur.Cumhuriyet ve Rus işgali döneminde kadının sosyal konumu bağlamındaki bütün bu gelişmeler Afgan kadınına yepyeni bir çehre kazandırmıştır. Böylece Afgan kadını, kamusal, siyasal, kültürel alanda ve çalışma alanında olduğu gibi, aile ve toplum hayatında ve bu hayatın düzenlenmesinde kültürlü bir anne, bir eş, bir aktör olarak yer almıştır.Anahtar kelimeler: Afganistan, kraliyet, cumhuriyet, Rus işgali, kadın, kadının statüsü ve değişen toplumsal rolü.

Afghan woman, deprived of education, obliged to obey man and traditional laws, never owned any rights in social spheres until 1920s. Afghan woman started to appear in social spheres during the rule of King Amanullah (1919-1929). Afghan woman who obtained the right of education, right of property and spousal support etc. during rule of King Amanullah, socialized, and appeared in labor and education spheres during King Zahir reign (1933-1972) . In this period Afghan woman, taking part in daily life without any problem, struggled to get public and political rights.Thanks to these efforts Afghan women were regarded as equal citizen, equal right and had freedom during Republic and Soviet Invasion (1973-1989). In addition women took part in social, cultural and economic spheres actively. As soon as women rights were recognized in juridical and executive spheres, women played many different roles such as teachers, professors, academicians, doctors, judges, prosecutors, politicians, civil servants, directors, chief and ministers and they tried to do their best to perform their duities properly.When this role change of Afghan women joined with feminist movements, they stepped forward and made progress in many areas in order to raise awareness of illiterate women or in order to get women?s rights and liberation.During the Republic and Soviet Invasion all these developments in the social status of women, created a new image to Afghan woman. Thus as the Afghan woman took part in public, political, labor, cultural spheres, she, as a well educated mother and spouse, took part as an actor in social life and in organizing daily life activities.Key words: Afghanistan, Kingdom, Republic, Soviet Invasion, woman, status of woman and her changing social role