El-Câhız ve belâgattaki yeri

Abstract

Çalışmada, Arap dilinin en önemli ilimlerinden biri olan Belâgatın, kuruluşu ve gelişiminde el-Câhız'ın oynadığı rol ve etkisi araştırılmıştır. Onun Belâgat ilmine getirdiği kural ve ölçüler tespit edilmiştir.Bu nedenle el-Câhız'ın yaşadığı dönem olan Abbâsîler dönemine kadar Belâgat'ın tarihî gelişimini inceledik. Onun düşünce yapısının oluşumunu etkileyen faktörleri anlayabilmek için hayatını ve ilmi kişiliğini aktardık.el- Câhız'ın Belâgatla ilgili görüşlerini özellikle onun ?el- Beyân ve't- Tebyîn? adlı eserini temel kaynak olarak incelemeyi uygun gördük. Çünkü bu eser, Belâgat tarihinde ?Beyân? ismiyle müstakil olarak yazılan ve onun belâgatla alakalı düşüncelerini en yoğun şekilde barındıran bir özelliğe sahiptir. Ne var ki bu görüş ve bilgiler kitapta oldukça dağınık bir şekilde bulunmaktadırlar.Sistemsiz bir şekilde yer alan bu bilgiler konu başlıkları altında toplanmış ve örneklerle zenginleştirilmiştir. Böylelikle el- Câhız'ın belâgat ilmine getirdiği temel kural ve ölçülerin tespit ve anlaşılması sağlanmıştır. Ayrıca el- Câhız'ın kendisinden sonra gelen en tanınmış bazı Belâgat âlimlerine olan etkisi de mümkün olduğunca araştırılmıştır.Çalışma sonucunda el-Cahız'ın Belâgat ilmi alanında ?Beyân? ismini taşıyan ilk eserin müellifi olması, bu ilmin tesisinde önemli olan kural ve ölçüleri ortaya koyması ve kendisinden sonra gelen belâgat âlimleri üzerindeki etkisiyle bu ilmin öncüsü ve kurucusu olduğu fikri pekiştirilmiştir. Konuyla ilgili olarak aktardığı şiir ve nesir örnekleriyle de kendi döneminden önceki çağların belâgat algılarına da ışık tutan bir özelliğe sahip olduğu gözlenmiştir.Anahtar Kelimeler: el- Câhız, Belâgat, Beyân, el-Beyân ve't-Tebyîn

el-Cahız and Its Place in RhetoricIn this study the role of el-Cahız on the foundation and development of Rhetoric which is one of the most important disciplines of Arabic language has been studied. The regulations and dimensions that he introduced to Rhetoric has been fixed.Therefore, we investigated the development history of Rhetoric till the Abbasid Period in which el-Cahız lived. We also investigated his life and academic personality to define the factors that effected his frame of mind.We chose to study especially his ?el-Beyan ve?t-Tebyin?? as the basic source to understand el-Cahız?s opinions about Rhetoric. Because this literary work has a very intensive characteristic that accomodates his thoughts about Rhetoric that was distinctively written as `Beyan? in the history of Rhetoric. However, these opinions and information are quite scattered in the book.These information which were taking place inorderly were gathered under the topics and enriched by examples. Thus, the rules and regulations that has provided by el-Cahız to the Rhetoric were proved. Furthermore, the effect of el-Cahız on his well-known Rhetoric followers has also been investigated to the utmost.At the end of the study, the idea of `he is the founder and pioneer of this discipline?, as el-Cahız is the author of Beyan related to Rhetoric, as he set forth the rules and regulations of Rhetoric and as he has a very immense effect on his followers, was reinforced. It was also observed that his poem and prose examples related to topic showed us that he had a unique characteristic that shed light on the previous ages Rhetoric.Key words: el- Câhız, Belâgat, Beyân, el-Beyân ve?t-Tebyîn