Batı Anadolu Hellenistik dönem stoaları ışığında metropolis stoası

Abstract

ÖZET Antik Dönem'de insanların ev dışındaki yaşamında sosyal, siyasi, ticari, dini ve kültürel bir mekan olarak kullanılan stoalar Hellen kentlerinin hemen hemen tümünde inşa edilmişlerdir. Arkaik Dönem'den itibaren gelişen stoalar Hellenistik Dönem'de anıtsal yapılar haline gelmişler ve cephe özellikleri ile tapınakların mimarisini taklit etmişlerdir. Tarihsel süreç içinde, I Şekilli olarak tanımlanan ince uzun sütunlu bir galeriden ibaret olan stoa planının temelde bu planın ikili, üçlü ve dörtlü varyasyonları olan L, U ve Dörtgen Şekilli plan uygulamaları ile çeşitlendiği görülmektedir. Aynı zamanda basit tek nefli planı iki ve hatta üç nefe ulaştırılırken strüktürel olarak da tek, iki ve çok katlı stoalann da inşa edildiği görülmektedir. Bir İonya kenti olan Metropolis'de saptanan Hellenistik stoanın değerlendirilmesi ve restitüsyonunun yapılmasına yönelik olarak, özellikle Batı Anadolu kentlerinde saptanan stoalar kent planı, diğer yapılar ve alanlar ile ilişkisi, plan özelliği ve boyutları, strüktürü, düzeni, yapı malzemesi, yön seçimi ve mimari elemanları kapsamında ele alınmıştır. Bu çerçevede Vitruvius'un önerilerinden de yararlanılmıştır. Izgara kent planı içinde hemen her şekilde ve daha çok tek veya iki katlı, araziye bağlı kent planı gösteren Pergamon, Aigai, Assos gibi kentlerde daha çok I ve L şekilli ve çok katlı, arazinin uygun olduğu durumda mümkün olduğunca uzun ve derin inşa edildikleri, kalabalıkların bir araya geldiği özellikle kutsal alanlar ve agoralarda, daha çok güneye yönelmesi tercih edilerek, yerel malzemeden ve dor düzeninde yapıldıkları belirlenmiştir. Vitruvius'un önerdiği stoa yapısının birbirlerine yakın özellik ve oranlara sahip Hellenistik Batı Anadolu Stoalan'ndan benzerlik ve farklılıkları saptanmış, Metropolis Stoası'nın dor düzeninde, iki nefli, sütun alt çapının üst çapa oram(5/6) sütun aralığının systylos oranı, sima oranı ve iki eğimli çatı özellik ve oranlan ile Vitruvius'un önerilerine yakınlaşması, Metropolis Stoası'nm restitüsyonunda bu önerilerden yararlanılmasında cesaret verici olmuştur.

ABSTRACT Ancient Greeks used stoas for social, political, economic, religious, and cultural purposes in addition to their domestic life, almost in every Hellenistic city. Stoas, developing since Archaic period, became gradually monumental buildings and had imitated with their features of the facade the tempels in Hellenistic period. The earliest plan of them, named as `I` type, consisted of a long, narrow and collonaded galery. It has been detacted that the varieties of this original plan evolved, through time, into different plans known as `L`, `U` and '`Rectangular` types, which are double and multi-storeyed variations. At the same time, the number of simple one aisle of the stoa reached two and even three. A comparison between the Hellenistic stoa discovered at Metropolis in Ionia and other stoas of Western Anatolian ancient cities was made in order to validate and to make restitution of Hellenistic stoa at Metropolis. For this purpose the location of stoas in the city plan, and their relation to other buildings and places in the city plan, stoa design, dimensions, structure, order, buildings materials, facing, architectural, elements of stoas, were studied. At this phase the suggestions of Vitruvius on stoas were taken into consideration. The results of this study shows that the stoas of cities with Hippodamic planning were built in every type and especially in one and two-storeyed types. In the cities which located on slopes of the hills like Pergamon, Aigai and Assos, the multi-storeyed I, L stoa types were prefered because of topografic reasons. In suitable places the stoas were built as long and wide as possible. There were especially built facing to the south in sanctuaries and agoras where people met in great numbers, built by local buildings materials in doric order. The similarities and differences between Vitruvian Stoa and the Hellenistic Western Anatolian stoa with similar features and proportions were determined. At the same time, the stoa of Metropolis which is built in doric order, two aisled, with the proportion of inner column's bottom diameter to top diameter, systylos proportion, the proportion of sima and two sloped roof, is very close to Vitruvian Stoa, was determined. These determinations were encouraged to make use of Vitruvius' suggestions to the restitutions of the stoa at Metropolis.