Edige Destanı`nın Tatar anlatımları üzerinde bir inceleme (2 cilt)

Abstract

ÖZET Ediğe Destanı, Kıpçak Türklerinin sözlü edebiyatında yaygın olup, birçok yazılı versiyonu olmasına rağmen, bu muazzam eser Türkiye'de pek tanınmamaktadır. Bu çalışma adı geçen destanın Tatar versiyonunu aydınlatmakta, İdil-Ural ve Orta Asya'daki Türk kökenli halkların destanlarının tanınmasına ve anlaşılmasına bir katkı niteliği taşımaktadır. Bu amaçla destanın Tatar varyantlarına ilişkin bütün bilgiler sunulmuş ve eserin en önemli yönlerine değinilmiş ve böylece her şeyden önce ileride yapılacak ilmi incelemelerin zemini hazırlanmıştır. Çalışmayı kısaca şöyle özetlemek mümkündür: Çalışmamız iki cilt olarak hazırlanmıştır. Çalışmanın ilk cildinin giriş kısmında Tatar anlatım geleneğinde destan ve bu geleneğin çerçevesinde Ediğe Destanı'nın yeri ve önemi hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde, Ediğe Destanı'nın tarihî zemini ele alınmış, Edige'nin tarihî kişiliği ortaya konulmaya çalışılmıştır. îkinci bölümde, Ediğe Destanı'nın Tatar versiyonlarıyla ilgili malzemeler hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, kahramanların tanıtımı ve değerlendirilmesi, olayların yaşandığı coğrafya, Ediğe Destanı'nın epizot ve motif yapısı, destanın dil ve şekil özellikleri, destanda yer alan hayvanlar ve bitkiler ile bunlarla ilgili kabuller üzerinde durduk..Yapılan inceleme göstermektedir ki, Ediğe Destanı'ndaki epizot ve motif yapısı Türk destan geleneğindeki unsurlarla büyük benzerlikler göstermektedir. Ediğe Destanı'nın Tatar versiyonunun şiir yapısı da destan özelliklerine uygundur. Dördüncü bölümde Ediğe Destanı'na yansıyan Tatar kültür birikimi yer aldı. Değerlendirmemizi yaparken Türk edebiyatının ve kültürünün bütün kollarında ortak olan eserlerdeki belirgin benzerlikler ve ayrılıklar arasında bağlantı kurarak, kültürümüzün çeşitli unsurlarını bütünlük içinde değerlendirmeye çalıştık. Çalışmanın sonuna faydalanılan kaynaklar ile şahıs ve yer adlarının kolaylıkla bulunabilmesi için indeks hazırladık. İkinci ciltte destan metninin Lâtin harfleriyle Tatar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ile tarafımızdan hazırlanmış olan metni verilmiştir.

ABSTRACT Although the of epic Edige is widely known among the Kipchak Turks, and has several written versions, the epic is still not known among Oghuz Turks. During the former Soviet era the epic of Edige was studied only superficial apart from a few exceptions. The epic of Edige has an important place in the rich Tatar folklore. However, the studies carried out on its Tatar versions are insufficient. Therefore, this study introduces the epic of Idil-Ural and people of Turkish origin to the world by explaining and commenting upon its Tatar version. For that same purpose, a Tatar version of the epic has been translated into Turkish, including all the information about its variants. Thus this study paves the way for all future studies of the epic. I have prepared this study in two volumes. The first part of the first volume deals with the historical plot of Edige epic and exemplify the character of Edige. The second part a great deal of information about the epic's Tatar versions is provided in detail. The third part is a study of the geography, episode and motive structure, the language and genre aspects, and the animals and plants mentioned in the epic. The examination in the third part shows great similarities to other Turkish epics. The style and poetic structure of Edige Epic is proven to follow Turkish epic tradition. The last part of the first volume is study of where present Tatar culture shows itself in the Edige epic. An index and a bibliography follows. In the second volume, which is the last part of my study, there is the original Tatar version of the Edige epic in Latin alphabet and its translation in to Turkish. T.C YüKSEKÖ?RCTİMKP^ŞP DOKÜMANTASYON MERKffl