XIX. yüzyılda Kazak aydınların din ve eğitim görüşleri ve faaliyetleri

Abstract

XIX. yüzyıl boyunca Kazaklar üzerinde etkili olan Rusya'nın Kazakları Ruslaştırmak ve Hıristiyanlaştırmak için uyguladığı asimilasyon politikaları Kazaklar üzerinde etkili olmuştu. Rus ve Tatar etkisinde gelişen Kazak kültürel hayatında XIX. yüzyılda Kazak aydınları yetişmeye başlanmıştı. XIX. yüzyılın ortalarında yetişmeye başlayan Kazak aydınlar Çokan Velihanov, Ibıray Altınsarin ve Abay Kunanbayev gibi aydınlar Rus ve Avrupalı aydınların düşüncelerinin tesiri altında kaldılar. Bu dönemde yetişen Kazak aydınları Kazakların içine düştüğü iptidai durumdan eğitim seviyesi yükseltilerek, Rus ve Batı medeniyeti öğrenilerek kurtulabileceğini savundular. XIX. yüzyıl Kazak aydınları düşünceleriyle kendilerinden sonra gelen Kazak aydınları etkilediler. Kazak düşünce hayatında iki etkili aydın sınıfı ortaya çıktı. Bunlardan birincisi Ceditçi aydınlardır. XX. yüzyılın başında Kazakistan'da oluşan ikinci aydın grubu ise Batıcı, aydınlardı. Bu aydınlar, Rus orta eğitim kurumları ve yüksek eğitim kurumlarında eğitim aldıkları dönemde Rusya'da ve Avrupa'da gelişen fikir akımlarından etkilendiler. Bu aydınların temel özelliği Kazaklar arasındaki yenileşme hareketlerini seküler bir gerçekleştirmek istemeleri ve Kazak Milli kimliğine önem vermeleridir. Kazak düşünce hayatında gelişen fikirler siyasi düşüncesinin oluşmasında etkili olmuştur.Bu çalışma, giriş ve üç ayrı bölümden oluşan bir araştırma olarak düzenlenmiştir. Giriş kısmı; araştırmanın konusunu, amacını, önemini, kapsam, sınırlılıkları, yöntem içermektedir. Birinci bölüm: Kazakistan hakkında genel bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölüm: XIX. yüzyılda kazakların kültürel hayatı üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde ise XIX. yüzyılda Kazak Aydınların din ve eğitim görüşleri ve faaliyetleri incelemesine yer verilmiştir.Araştırma neticesinde milliyetçi Kazak aydınlarına göre, Kazaklar ancak kendi kültürlerine sahip çıkarak, kendi kendilerini daha iyi tanıyarak güçlenebilir ve geri kalmışlığı yenebilirdi. Bu Kazak aydınları, her şeyden önce Kazaklığı ve Eğitimi vurgulamışlardır.Anahtar Kelimeler: Aydın, Rusya, Cedit, Eğitim, Seküler

Having influence over the Kazakhs during XIX. century, Russia's assimilation policies which were implemented for Russianizing and Christianizing the Kazakhs had an impact on the Kazakhs. In Kazakh cultural life which developed under Russian and Tatarian influences, Kazakh intellectuals began coming up in XIX. century. Having begun coming up in the middle of XIX. century, Kazakh intellectuals such as ÇokanVelihanov, IbırayAltınsarin and AbayKunanbayev was under the influences of Russian and European intellectuals. Coming up in this period, Kazakh intellectuals advocated that the Kazakhs can get over primitive condition, which the Kazakhs got into, by enhancing educational level, learning Russian and Western civilizations. Kazakh intellectuals from XIX.century impressed Kazakh intellectual successors with their thoughts. Two effective intellectual classes showed up in Kazakh ideational life. First of them were Jadid (Muslim modernist) intellectuals. Arising in Kazakhstan in the early part of XX.century, the intellectuals of the second group were Westernist intellectuals. In the period, during which those intellectuals received education at Russian secondary and higher education institutions, they were impressed by streams of thought developing in Russia and Europe. Key characteristics of those intellectuals are that they desire to realize movements of renovation among the Kazakhs in a secular way and they place importance on Kazakh national identity. Developed in Kazakh ideational life, thoughtshad influence over formation of political notion. This study was arranged as a research comprising of introduction and three separate chapters. Introduction part; includes subject, objective, importance, scope, limitations, method of the research. In the first chapter: General information about Kazakhstan was accommodated. In the second chapter: emphasis was laid on cultural life of the Kazakhs in XIX. century. As to third chapter, review of Kazakh intellectuals' opinions on religion and education and their activities in XIX. century was accommodated. In consequence of the research, according to Kazakh nationalist intellectuals, the Kazakhs could stiffen and defeat underdevelopment only by protecting their own culture, knowing itself better. Those Kazakh intellectuals firstly emphasized Kazakh and Education. Key Words: Intellectual, Russia, Jadid, Education, Secular